Hội chứng Cushing: Nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán & chữa trị

Hội chứng Cushing là một trong những rối loạn nội tiết khó phát hiện do triệu chứng dễ nhầm lẫn với các bệnh lý khác. Trong một số trường hợp, hội chứng Cushing do thuốc là nguyên nhân chủ yếu, đặc biệt khi người bệnh sử dụng thuốc chống viêm kéo dài mà không kiểm soát. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường và đến cơ sở y tế kiểm tra là bước quan trọng giúp phòng ngừa biến chứng nguy hiểm.

Hội chứng Cushing là gì?

Hội chứng Cushing là một rối loạn nội tiết xảy ra khi cơ thể bị phơi nhiễm quá mức với hormone cortisol trong thời gian dài. Tình trạng này thường bắt nguồn từ sự hoạt động bất thường của tuyến thượng thận, tuyến yên hoặc các cơ quan khác làm ảnh hưởng đến cơ chế điều hòa nội tiết. Tỷ lệ mắc hội chứng này cao hơn ở phụ nữ trong độ tuổi từ 25 đến 40, và cũng có thể gặp ở trẻ em với biểu hiện lâm sàng liên quan đến sự phát triển và nội tiết sinh dục.

Dấu hiệu của bệnh Cushing

Hội chứng Cushing là tình trạng rối loạn nội tiết, biểu hiện qua nhiều triệu chứng rõ rệt ảnh hưởng đến toàn cơ thể. Người mắc thường tăng cân đột ngột, đặc biệt dễ thấy ở vùng bụng, trong khi tay chân lại có xu hướng gầy đi. Gương mặt trở nên tròn, da căng đỏ và có dấu hiệu phù nhẹ.

Làn da của bệnh nhân thường mỏng đi, dễ trầy xước, bầm tím, vết thương lâu lành và có nguy cơ loét. Cơ bắp yếu, mệt mỏi, hay cảm thấy khát nước và đi tiểu nhiều lần trong ngày. Một số người còn bị đau đầu, huyết áp tăng cao, rối loạn đường huyết và thay đổi trong các chỉ số xét nghiệm máu như lượng bạch cầu tăng, nồng độ kali giảm.

Về tâm lý, người bệnh có thể gặp phải các vấn đề như dễ kích động, lo âu, trầm cảm hoặc thay đổi cảm xúc thất thường. Phụ nữ có thể rối loạn kinh nguyệt, mất kinh, hoặc xuất hiện nhiều lông trên mặt. Nam giới có thể gặp khó khăn trong chức năng sinh lý.

Hệ xương khớp cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng, với nguy cơ loãng xương, đau lưng, gãy xương tự phát, đặc biệt ở vùng cột sống và xương sườn. Ngoài ra, hệ miễn dịch suy yếu làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng như viêm phổi hoặc lao.

Nguyên nhân gốc rễ của tình trạng này liên quan đến sự mất cân bằng hormone do rối loạn chức năng của các tuyến nội tiết trong cơ thể, đặc biệt là tuyến thượng thận và tuyến yên – nơi điều tiết mức độ hormone cần thiết cho hoạt động sống bình thường.

Nguyên nhân gây hội chứng Cushing

Hội chứng Cushing là tình trạng rối loạn do cơ thể có nồng độ hormone cortisol cao kéo dài. Tình trạng này có thể bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân khác nhau, được chia thành hai nhóm chính là nguyên nhân bên ngoài và nguyên nhân xuất phát từ bên trong cơ thể.

Nguyên nhân từ bên ngoài cơ thể (ngoại sinh)

Một trong những nguyên nhân phổ biến là do sử dụng thuốc có tác dụng tương tự hormone cortisol trong thời gian dài. Những loại thuốc này thường được dùng để kiểm soát các bệnh lý viêm mạn tính hoặc rối loạn miễn dịch. Khi sử dụng lâu dài hoặc không đúng chỉ định, chúng có thể dẫn đến tình trạng tích tụ quá mức hormone này trong cơ thể. Việc tự ý dùng thuốc, đặc biệt là các sản phẩm không rõ nguồn gốc hoặc các loại thuốc truyền miệng không được kiểm soát chặt chẽ, cũng có thể gây ra bệnh Cushing.

Nguyên nhân nội sinh liên quan đến hormone kích thích tuyến thượng thận

• Tuyến yên hoạt động bất thường: Một số người xuất hiện khối u nhỏ trong tuyến yên – tuyến nằm ở đáy não – khiến cơ quan này sản xuất quá nhiều hormone kích thích tuyến thượng thận. Hệ quả là tuyến thượng thận bị kích thích liên tục, dẫn đến sản xuất dư thừa cortisol. Đây là nguyên nhân phổ biến nhất trong các trường hợp nội sinh và thường gặp ở nữ giới trong độ tuổi trưởng thành.
• Khối u ở các cơ quan khác: Trong một số trường hợp hiếm gặp, các tế bào nằm ngoài tuyến yên cũng có thể sản sinh ra hormone tương tự, dẫn đến kích thích tuyến thượng thận sản xuất cortisol. Các khối u này có thể xuất hiện tại phổi, tuyến ức, tuyến tụy, hoặc buồng trứng. Dạng này thường được phát hiện ở nam giới trung niên.

Nguyên nhân nội sinh không liên quan đến hormone tuyến yên:

• U lành tính ở tuyến thượng thận: Một số khối u lành ở vỏ thượng thận có khả năng tự tiết cortisol mà không cần sự kích thích từ tuyến yên, dẫn đến tăng cortisol trong máu.
• U ác tính tuyến thượng thận: Trường hợp hiếm gặp hơn là sự xuất hiện của khối u ác tính tại tuyến thượng thận. Những khối u này thường phát triển nhanh, kích thước lớn và đôi khi tiết thêm các hormone sinh dục nam, gây nên các biểu hiện như mọc râu, rậm lông, rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ.

Phần lớn các trường hợp mắc hội chứng Cushing không có yếu tố di truyền rõ ràng. Đây là một bệnh lý nội tiết phức tạp, cần được chẩn đoán và theo dõi bởi các bác sĩ chuyên khoa.

Đối tượng nào có nguy cơ cao mắc Cushing

Hội chứng Cushing có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, từ trẻ nhỏ đến người trưởng thành. Tuy nhiên, tình trạng này thường được ghi nhận nhiều nhất ở những người trong độ tuổi từ 25 đến 50. Phụ nữ có tỷ lệ mắc cao hơn đáng kể so với nam giới, chiếm khoảng 2/3 tổng số ca bệnh.

Một số nhóm người được đánh giá là có nguy cơ cao và cần được theo dõi, tầm soát sớm bao gồm:

• Người có chỉ số khối cơ thể (BMI) cao, đặc biệt là những trường hợp thừa cân hoặc béo phì kéo dài.
• Người đã được chẩn đoán đái tháo đường type 2, đặc biệt nếu việc kiểm soát đường huyết gặp khó khăn.
• Những người mắc tăng huyết áp nhưng không đáp ứng tốt với điều trị thông thường.
• Trẻ em có biểu hiện tăng cân nhanh, nhưng chiều cao không phát triển tương xứng, đây có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm cần được chú ý.

Biến chứng bệnh Cushing

Khi bệnh Cushing không được can thiệp kịp thời, người bệnh có thể đối mặt với nhiều hậu quả nghiêm trọng. Một trong những hệ quả phổ biến là tình trạng xương trở nên giòn và yếu dần theo thời gian, làm tăng nguy cơ gãy xương dù chỉ với chấn động nhẹ.

Ngoài ra, người mắc hội chứng này thường có huyết áp tăng cao kéo dài, tạo điều kiện cho các biến chứng tim mạch phát triển. Khả năng điều hòa đường huyết cũng bị rối loạn, dẫn đến nguy cơ mắc bệnh lý liên quan đến chuyển hóa, đặc biệt là tiểu đường type 2.

Sự suy giảm chức năng miễn dịch khiến cơ thể dễ bị nhiễm khuẩn và phản ứng viêm trở nên nghiêm trọng hơn bình thường. Không chỉ ảnh hưởng đến thể chất, hội chứng Cushing còn gây yếu cơ toàn thân và khiến ngoại hình thay đổi rõ rệt, đi kèm với những rối loạn về cảm xúc và tâm lý như trầm cảm, cáu gắt hoặc giảm tự tin trong giao tiếp hằng ngày.

Chẩn đoán hội chứng Cushing

Các xét nghiệm giúp xác định có mắc kiểu hình Cushing hay không:

• Đo lượng cortisol trong nước tiểu suốt 24 giờ: Phương pháp này giúp kiểm tra mức độ hormone được đào thải ra ngoài. Nếu kết quả cho thấy nồng độ cao vượt mức bình thường trong nhiều lần xét nghiệm, đó là dấu hiệu nghi ngờ rõ ràng của Cushing.
• Xét nghiệm cortisol vào ban đêm: Cortisol thường có chu kỳ tiết ổn định trong ngày, cao vào buổi sáng và thấp nhất vào khoảng nửa đêm. Nếu nồng độ vào thời điểm từ 23 giờ đến 24 giờ vẫn cao, điều này cho thấy sự rối loạn trong cơ chế điều hòa hormone.
• Kiểm tra khả năng ức chế sản xuất cortisol: Người bệnh sẽ được cho sử dụng một loại thuốc có tác dụng kiểm soát lượng hormone được tiết ra bởi tuyến yên. Ở người khỏe mạnh, hormone sẽ giảm sau khi dùng thuốc. Ngược lại, ở người bị hội chứng Cushing, mức cortisol vẫn giữ nguyên hoặc giảm không đáng kể.

Các xét nghiệm nhằm xác định nguyên nhân gây bệnh:

• Đo nồng độ hormone kích thích tuyến thượng thận trong máu: Chỉ số này sẽ giúp bác sĩ biết tình trạng rối loạn là do tuyến yên hoạt động quá mức hay do một nguồn khác. Nếu nồng độ hormone này thấp, nhiều khả năng là tuyến thượng thận tự tiết ra cortisol bất thường. Nếu chỉ số cao, nguyên nhân thường là do tuyến yên hoặc khối u ở cơ quan khác kích thích sản xuất hormone quá mức.
• Thử nghiệm sử dụng liều cao thuốc ức chế: Đây là bước tiếp theo để phân biệt nguyên nhân gây bệnh. Ở một số trường hợp, hormone sẽ giảm mạnh sau liều cao, trong khi ở các nguyên nhân khác, mức hormone vẫn giữ nguyên. Từ đó giúp khoanh vùng nơi sản sinh bất thường.
• Một số kỹ thuật chuyên sâu khác: Trong một số tình huống đặc biệt, các kỹ thuật xâm lấn như lấy mẫu máu từ các mạch máu gần não có thể được thực hiện để xác định chính xác vị trí rối loạn, nhưng thường chỉ áp dụng tại các cơ sở y tế lớn do tính phức tạp và yêu cầu kỹ thuật cao.

Tìm kiếm vị trí khối bất thường:

• Chụp cộng hưởng từ (MRI) não: Giúp phát hiện các bất thường tại tuyến yên nếu nghi ngờ có khối u nhỏ gây rối loạn sản xuất hormone.
• Chụp cắt lớp hoặc cộng hưởng từ vùng bụng: Thường được chỉ định khi có dấu hiệu tăng tiết hormone từ tuyến thượng thận, nhằm phát hiện u lành hoặc ác tính tại đây.
• Chụp cắt lớp vùng ngực: Nếu nguyên nhân không nằm ở tuyến yên hay tuyến thượng thận, bác sĩ sẽ tìm kiếm các khối u có khả năng tiết hormone bất thường tại ngực hoặc các cơ quan khác trong ổ bụng và vùng chậu.

Điều trị bệnh Cushing

Việc điều trị hội chứng Cushing sẽ phụ thuộc vào nguyên nhân cụ thể gây ra sự gia tăng nồng độ cortisol trong cơ thể. Dưới đây là các hướng điều trị thường được áp dụng:

• Khi nguyên nhân đến từ tuyến yên

Nếu tuyến yên có khối u làm tăng tiết hormone kích thích tuyến thượng thận, bác sĩ thường sẽ chỉ định can thiệp phẫu thuật. Trong trường hợp khối u nhỏ và được phát hiện sớm, khả năng thành công của phẫu thuật khá cao. Với những ca phẫu thuật không đạt hiệu quả như mong muốn, có thể cân nhắc đến phương pháp chiếu xạ hoặc cắt tuyến thượng thận để kiểm soát tình trạng tăng hormone. Ngoài ra, điều trị hỗ trợ bằng thuốc nhằm giảm hoạt động của tuyến thượng thận cũng có thể được sử dụng.

• Nếu do khối u ở tuyến thượng thận

Phẫu thuật là lựa chọn ưu tiên để loại bỏ khối u tuyến thượng thận. Tuy nhiên, trong các trường hợp khối u không thể can thiệp bằng phẫu thuật, bác sĩ sẽ đưa ra hướng điều trị bằng thuốc để kiểm soát sản xuất hormone.

• Khối u sản xuất ACTH ngoài tuyến yên

Một số khối u ở vị trí khác trong cơ thể cũng có thể làm tăng tiết hormone kích thích tuyến thượng thận. Nếu xác định được vị trí u, bác sĩ sẽ xem xét khả năng phẫu thuật cắt bỏ. Trong các trường hợp không thể can thiệp ngoại khoa, phương án thay thế có thể là kiểm soát nội tiết thông qua điều trị nội khoa hoặc các giải pháp khác tùy vào tính chất khối u.

• Điều trị bằng thuốc

Khi phẫu thuật không khả thi hoặc chưa thể thực hiện ngay, bác sĩ có thể chỉ định sử dụng thuốc nhằm giảm bớt lượng hormone được tiết ra từ tuyến thượng thận hoặc làm giảm tác động của hormone lên cơ thể. Hướng điều trị này cũng thường được áp dụng tạm thời để ổn định tình trạng bệnh trước khi bước vào can thiệp sâu hơn như phẫu thuật hoặc xạ trị.

• Với hội chứng giả Cushing

Hội chứng giả thường phát sinh từ các rối loạn khác như stress kéo dài, nghiện rượu hoặc một số vấn đề chuyển hóa. Trong những trường hợp này, không dùng thuốc đặc hiệu mà tập trung vào thay đổi lối sống – bao gồm ăn uống hợp lý, tránh căng thẳng và từ bỏ các thói quen xấu. Điều này có thể giúp làm giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Biện pháp phòng ngừa

Để giảm thiểu nguy cơ mắc hội chứng Cushing hoặc làm chậm tiến triển của bệnh, việc xây dựng lối sống lành mạnh đóng vai trò rất quan trọng. Trước hết, người dân nên cẩn trọng khi sử dụng thuốc, đặc biệt là các loại thuốc có tác dụng chống viêm và giảm đau. Việc tự ý mua thuốc không rõ nguồn gốc hoặc dùng thuốc theo lời khuyên truyền miệng mà không có chỉ định từ bác sĩ có thể tiềm ẩn nguy cơ gây rối loạn hormone, từ đó dẫn đến các vấn đề về tuyến nội tiết.

Bên cạnh đó, chế độ dinh dưỡng hợp lý cũng góp phần quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe nội tiết. Cần hạn chế tiêu thụ thực phẩm giàu chất béo và năng lượng, đồng thời tăng cường rau xanh và trái cây tươi trong khẩu phần ăn hằng ngày. Vận động thể chất thường xuyên cũng giúp kiểm soát cân nặng, cải thiện tuần hoàn và hỗ trợ ổn định hoạt động của các tuyến nội tiết.

Đặc biệt, không nên tự ý kéo dài việc sử dụng thuốc chứa thành phần steroid mà không có sự giám sát y tế. Việc kiểm tra sức khỏe định kỳ cũng rất cần thiết để theo dõi các chỉ số như huyết áp, đường huyết hay mật độ xương – những yếu tố có thể bị ảnh hưởng nếu mắc hội chứng này. Việc chủ động thăm khám sớm sẽ giúp phát hiện các rối loạn tiềm ẩn và can thiệp kịp thời.

Một số câu hỏi thường gặp

Dùng corticoid bao lâu gây suy tuyến thượng thận

Việc sử dụng corticoid kéo dài, thường từ vài tuần đến vài tháng liên tục, đặc biệt là khi dùng liều cao và không giảm liều từ từ, có thể ức chế trục hạ đồi – tuyến yên – tuyến thượng thận, dẫn đến suy tuyến thượng thận. Mức độ ảnh hưởng tùy thuộc vào liều lượng, thời gian sử dụng và dạng dùng (uống, tiêm, hít…).

Người mắc hội chứng Cushing có sinh con được không?

Người mắc Cushing vẫn có khả năng mang thai, nhưng việc thụ thai có thể khó khăn do rối loạn nội tiết ảnh hưởng đến chu kỳ kinh nguyệt và chức năng sinh sản. Nếu được điều trị ổn định và theo dõi sát sao bởi bác sĩ chuyên khoa, người bệnh vẫn có thể sinh con an toàn.

Bị hội chứng Cushing có nguy hiểm không?

Hội chứng Cushing có thể gây nhiều biến chứng nghiêm trọng như tăng huyết áp, loãng xương, tiểu đường, rối loạn chuyển hóa và suy giảm miễn dịch. Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, bệnh có thể ảnh hưởng lớn đến chất lượng sống và tuổi thọ của người mắc.

Hội chứng Cushing là một rối loạn nội tiết phức tạp, nhưng không phải là không thể kiểm soát nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng hướng. Dù có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, người bệnh vẫn có cơ hội phục hồi và sống khỏe mạnh nếu tuân thủ phác đồ điều trị và tái khám định kỳ.

Hotline: (028) 38 213 456

Website: https://taimuihongsg.com

Đặt Hẹn Khám Bệnh Online: https://taimuihongsg.com/dat-hen-kham-benh/