Lupus ban đỏ là gì? Có nguy hiểm không? Nguyên nhân và cách điều trị
|
Tổng quan về bệnh lupus ban đỏ
Lupus ban đỏ là một bệnh lý tự miễn, có thể chỉ ảnh hưởng đến da hoặc lan rộng đến các cơ quan nội tạng như thận, tim, khớp… Ở dạng nhẹ, bệnh có thể chỉ biểu hiện bằng các tổn thương ngoài da, tuy nhiên ở một số trường hợp khác, tình trạng viêm có thể tiến triển nặng và gây biến chứng nguy hiểm.
Dưới kính hiển vi, các tổn thương da do lupus thường có đặc trưng là hiện tượng viêm với sự thâm nhập của tế bào lympho ở vùng dưới biểu bì và các biến đổi ở lớp đáy. Mặc dù hình ảnh này cũng có thể gặp trong một số bệnh lý khác như liken phẳng hay phản ứng thuốc, nhưng không đủ để khẳng định chẩn đoán nếu không có các yếu tố lâm sàng đi kèm.
Hiện nay, bệnh lupus ban đỏ được chia thành ba thể chính:
- Lupus ban đỏ dạng đĩa (DLE): Thường là thể nhẹ, chỉ giới hạn ở da. Bệnh nhân có thể xuất hiện các mảng đỏ ở vùng mặt hoặc những nơi tiếp xúc với ánh nắng. Theo thời gian, tổn thương có thể để lại sẹo hoặc thay đổi sắc tố da.
- Lupus ban đỏ bán cấp ở da (SCLE): Là thể trung gian giữa lupus da đơn thuần và lupus hệ thống. Bệnh thường biểu hiện bằng các tổn thương da lan rộng nhưng ít để lại sẹo hơn dạng đĩa, và đôi khi đi kèm triệu chứng toàn thân nhẹ.
- Lupus ban đỏ hệ thống (SLE): Là thể nặng và phổ biến nhất, có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan như thận, tim, phổi, khớp và hệ thần kinh. Bệnh thường diễn biến mạn tính, có từng đợt bùng phát xen kẽ với thời kỳ ổn định.
Nguyên nhân lupus ban đỏ
Cho đến nay, giới khoa học vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra bệnh lupus ban đỏ. Tuy nhiên, người ta cho rằng bệnh hình thành từ sự tác động qua lại giữa nhiều yếu tố, trong đó di truyền, môi trường và nội tiết tố đóng vai trò nổi bật.
Yếu tố di truyền
Người có người thân ruột thịt mắc lupus, như anh chị em hoặc cha mẹ, có nguy cơ mắc bệnh cao hơn đáng kể so với người không có tiền sử gia đình. Tuy bệnh có tính chất di truyền, nhưng không phải do một gen đơn lẻ, mà là kết quả từ nhiều biến thể gen kết hợp, có thể khiến hệ miễn dịch dễ bị kích hoạt bất thường khi gặp điều kiện thuận lợi từ môi trường.
Tác nhân môi trường
Một số yếu tố bên ngoài được xem là chất xúc tác kích hoạt bệnh ở người có sẵn yếu tố nguy cơ di truyền. Những yếu tố này có thể bao gồm:
- Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời quá mức=
- Nhiễm trùng
- Tình trạng căng thẳng kéo dài
- Một số loại thuốc điều trị lâu dài
- Rối loạn nội tiết, đặc biệt trong giai đoạn dậy thì, thai kỳ hoặc sau sinh
Tỷ lệ mắc bệnh lupus đỏ ở phụ nữ, đặc biệt trong độ tuổi sinh sản, cao hơn nhiều lần so với nam giới. Điều này khiến các nhà nghiên cứu tin rằng nội tiết tố sinh dục nữ có thể làm tăng nguy cơ khởi phát bệnh hoặc khiến bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.
Lupus do thuốc
Ngoài lupus tự phát, còn có một thể gọi là lupus do thuốc, xảy ra ở những người sử dụng một số loại thuốc điều trị mạn tính trong thời gian dài. Dạng lupus này có các biểu hiện tương tự bệnh lupus ban đỏ hệ thống, nhưng thường nhẹ hơn và có thể phục hồi hoàn toàn sau khi ngưng thuốc gây ra phản ứng.
Triệu chứng lupus ban đỏ
Bệnh ban đỏ là một bệnh lý tự miễn với nhiều thể khác nhau, trong đó mỗi thể lại có những dấu hiệu đặc trưng riêng biệt:
- Lupus ban đỏ dạng đĩa mạn tính
Thể này thường xuất hiện trong thời gian nắng nóng, đặc biệt vào mùa hè. Người bệnh có thể nhận thấy các mảng da đỏ, sưng, nổi gồ lên và đóng vảy ở vùng mặt. Các vảy này bám chặt vào da và ăn sâu vào lỗ chân lông, khi bóc ra có thể tạo cảm giác bị kéo căng từ phía nang lông – một biểu hiện đặc trưng thường được mô tả giống như bị “đinh bấm thảm”. Ở vùng da đầu, những tổn thương này có thể dẫn đến rụng tóc không hồi phục do nang tóc bị tổn thương nặng nề.
- Lupus ban đỏ da bán cấp
Thể này thường xuất hiện ở những người có phản ứng nhạy cảm với ánh nắng. Các vùng tiếp xúc ánh sáng như thân trên thường nổi các mẩn đỏ hoặc mảng đỏ lan rải, kéo dài trong thời gian dài quanh năm. Các tổn thương có thể xuất hiện cả ở những vùng da không lộ. Tuy nhiên, hiện tượng đóng vảy hoặc để lại sẹo ít khi xảy ra trong thể này.
- Lupus ban đỏ hệ thống
Trong thể bệnh toàn thân, dấu hiệu kinh điển là ban đỏ ở mặt, đặc biệt rõ nét ở hai gò má và sống mũi, tạo nên hình dạng giống cánh bướm. Ban đỏ có thể lan rộng ra toàn bộ khuôn mặt, thường khởi phát hoặc nặng hơn sau khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Ngoài mặt, lòng bàn tay và mu bàn tay cũng có thể xuất hiện các vùng đỏ lan tỏa.
Ngoài ra, rụng tóc là triệu chứng thường gặp trong thể lupus hệ thống. Tóc rụng không đều hoặc rải rác, tuy nhiên tình trạng này không gây tổn thương vĩnh viễn cho nang tóc nên tóc có thể mọc lại sau khi được điều trị hiệu quả.
Ai có nguy cơ mắc lupus ban đỏ
Một số yếu tố có thể góp phần làm tăng khả năng phát triển benh lupus ban do ở một số người, bao gồm:
- Giới tính và nội tiết tố: Phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn đáng kể so với nam giới, đặc biệt là trong giai đoạn có kinh hoặc đang mang thai, do ảnh hưởng của nội tiết tố estrogen.
- Tiếp xúc với ánh nắng mặt trời: Những người thường xuyên để da tiếp xúc trực tiếp với tia UV mà không có biện pháp bảo vệ có nguy cơ cao hơn.
- Nhiễm trùng: Một số loại virus hoặc vi khuẩn có thể kích hoạt phản ứng tự miễn trong cơ thể, từ đó dẫn đến bệnh.
- Tác dụng phụ của thuốc: Việc sử dụng lâu dài các loại thuốc như thuốc chống co giật, thuốc điều trị huyết áp hoặc kháng sinh có thể liên quan đến sự khởi phát của lupus.
- Độ tuổi: Mặc dù lupus có thể xuất hiện ở bất kỳ giai đoạn nào trong cuộc đời, nhưng bệnh thường được chẩn đoán nhiều nhất trong độ tuổi từ 15 đến 40.
- Yếu tố chủng tộc: Người gốc Phi, châu Á và người có nguồn gốc từ Mỹ Latinh được ghi nhận có tỷ lệ mắc bệnh cao hơn so với người da trắng.
Chẩn đoán bệnh lupus
Chẩn đoán lupus ban đỏ dạng đĩa
Đối với thể lupus ban đỏ dạng đĩa – dạng phổ biến và dễ nhận biết – việc chẩn đoán thường chủ yếu dựa trên các biểu hiện lâm sàng đặc trưng. Tuy nhiên, khi các tổn thương da không điển hình hoặc khó phân biệt, bác sĩ có thể yêu cầu thực hiện sinh thiết da để hỗ trợ chẩn đoán. Ngoài ra, các xét nghiệm cận lâm sàng như định lượng bổ thể C3, C4 và xét nghiệm kháng thể kháng nhân (ANA) cũng được chỉ định trong một số trường hợp.
Chẩn đoán lupus ban đỏ hệ thống
Đối với thể ban đỏ hệ thống – một bệnh tự miễn có biểu hiện đa cơ quan – việc xác định bệnh dựa vào cả triệu chứng lâm sàng và kết quả xét nghiệm. Năm 1971, Hội Thấp khớp học Hoa Kỳ (ARA) đã đề xuất bộ tiêu chuẩn chẩn đoán gồm 14 tiêu chí, tuy nhiên đến năm 1982, hệ thống này được tinh gọn còn 11 tiêu chuẩn để tăng độ chính xác và khả năng áp dụng thực tiễn.
Cụ thể, các dấu hiệu và triệu chứng quan trọng gồm:
- Vùng má xuất hiện ban đỏ, có thể phẳng hoặc hơi nhô lên;
- Tổn thương dạng đĩa với bề mặt có vảy sừng, thường kèm theo nút sừng tại các nang lông;
- Nhạy cảm với ánh nắng mặt trời, dễ phát ban sau khi tiếp xúc;
- Loét ở niêm mạc miệng, mũi hoặc họng;
- Viêm khớp không gây biến dạng, thường gặp ở nhiều khớp với biểu hiện sưng, đau, có thể có dịch khớp;
- Viêm màng phổi hoặc màng ngoài tim;
- Tổn thương ở thận;
- Rối loạn thần kinh như co giật hoặc loạn thần;
- Các bất thường về huyết học như thiếu máu tán huyết, giảm bạch cầu hoặc tiểu cầu;
- Các chỉ dấu miễn dịch bất thường như Anti-DNA, VDRL dương tính giả, tế bào LE dương tính;
- Xét nghiệm kháng thể kháng nhân ANA dương tính.
Hướng điều trị lupus
Việc kiểm soát và giảm nhẹ triệu chứng của bệnh lupus đỏ đòi hỏi sự phối hợp giữa nhiều biện pháp chăm sóc, thay đổi lối sống và sử dụng thuốc phù hợp với tình trạng của người bệnh.
- Bảo vệ da khỏi tác động của ánh nắng mặt trời
Ánh nắng, đặc biệt là tia cực tím (UV), có thể khiến các biểu hiện trên da trở nên nghiêm trọng hơn. Người bệnh nên hạn chế tiếp xúc trực tiếp với nắng, nhất là vào thời điểm nắng gắt. Khi bắt buộc phải ra ngoài, cần có các biện pháp bảo vệ như đội mũ rộng vành, sử dụng kính mát, mặc áo dài tay và bôi kem chống nắng phổ rộng để giảm thiểu nguy cơ da bị kích ứng hoặc bùng phát tổn thương.
- Chế độ ăn uống lành mạnh, khoa học
Dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu trong việc hỗ trợ điều trị lupus. Người bệnh nên tăng cường các loại thực phẩm giàu vitamin, đặc biệt là vitamin D – có thể tìm thấy trong trứng, cá, sữa và các sản phẩm từ sữa – nhằm hỗ trợ chức năng xương và hệ miễn dịch. Ngoài ra, canxi từ rau củ như củ cải hoặc các sản phẩm từ phô mai cũng cần được bổ sung.
Ngược lại, cần hạn chế tiêu thụ thực phẩm chiên rán, nhiều dầu mỡ hoặc giàu cholesterol vì chúng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về tim mạch – vấn đề thường gặp ở bệnh nhân lupus.
- Vận động hợp lý giúp tăng cường sức khỏe
Tập thể dục với cường độ phù hợp sẽ giúp cải thiện thể lực và tâm trạng cho người bệnh. Các hoạt động như đi bộ, đạp xe, bơi lội hoặc tập các bài vận động nhẹ trong phòng gym đều có thể được lựa chọn, tùy vào sức khỏe cá nhân. Điều quan trọng là phải duy trì sự đều đặn và tránh vận động quá sức.
- Sử dụng thuốc theo hướng dẫn chuyên khoa
Trong trường hợp bệnh có biểu hiện nhẹ trên da, các loại thuốc bôi chứa thành phần chống viêm có thể giúp cải thiện tình trạng. Với những triệu chứng toàn thân, bác sĩ có thể chỉ định các nhóm thuốc như thuốc giảm đau, kháng viêm, kháng histamin hoặc thuốc điều hòa miễn dịch. Việc lựa chọn loại thuốc và liều lượng cần được cá nhân hóa, căn cứ vào diễn tiến bệnh lý và mức độ nghiêm trọng của từng trường hợp.
Phương pháp phòng ngừa
Lupus ban đỏ là một bệnh lý do hệ miễn dịch rối loạn và hiện tại vẫn chưa có phương pháp điều trị dứt điểm. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức và chủ động kiểm soát lối sống đóng vai trò quan trọng trong việc hạn chế sự tiến triển của bệnh.
- Duy trì lối sống khoa học: Người bệnh nên xây dựng chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, nghỉ ngơi điều độ và tránh làm việc quá sức để cơ thể được hồi phục và tăng cường sức đề kháng.
- Hạn chế tiếp xúc với ánh nắng: Ánh nắng mặt trời có thể làm bùng phát các triệu chứng của bệnh, vì vậy cần che chắn kỹ khi ra ngoài hoặc sử dụng các biện pháp bảo vệ da khỏi tia cực tím.
- Tuân thủ hướng dẫn điều trị: Việc sử dụng thuốc cần có sự chỉ định của bác sĩ và tuyệt đối không nên tự ý dừng hoặc thay đổi liều lượng, vì có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quá trình kiểm soát bệnh.
Một số câu hỏi thường gặp về bệnh Lupus ban đỏ
Bị lupus sống được bao lâu?
Người mắc bệnh lupus nếu được chẩn đoán sớm, điều trị đúng cách và tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ có thể sống lâu dài, thậm chí gần như bình thường. Nhiều bệnh nhân sống trên 20–30 năm sau khi phát hiện bệnh. Tuy nhiên, tiên lượng còn phụ thuộc vào mức độ tổn thương các cơ quan và khả năng kiểm soát biến chứng.
Lupus ban đỏ có giống bệnh vảy nến không?
Lupus ban đỏ và bệnh vảy nến đều là bệnh tự miễn nhưng không giống nhau. Lupus ảnh hưởng đến nhiều cơ quan trong cơ thể như da, thận, khớp, còn vảy nến chủ yếu gây tổn thương da và móng.
Tại sao hệ miễn dịch lại tấn công cơ thể trong lupus ban đỏ?
Lupus là một bệnh tự miễn, tức là hệ miễn dịch mất khả năng phân biệt giữa “tế bào lạ” và “tế bào của chính mình”. Kết quả là các kháng thể tấn công mô cơ thể, gây viêm và tổn thương cơ quan.
Lupus ban đỏ là một bệnh lý phức tạp, nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người bệnh được chẩn đoán sớm và tuân thủ phác đồ điều trị. Duy trì lối sống lành mạnh, theo dõi sức khỏe định kỳ và giữ tinh thần lạc quan sẽ góp phần nâng cao chất lượng sống. Nếu có dấu hiệu nghi ngờ, bạn nên đến cơ sở y tế uy tín để được tư vấn kịp thời về lupus.
Hotline: (028) 38 213 456
Website: https://taimuihongsg.com
Đặt Hẹn Khám Bệnh Online: https://taimuihongsg.com/dat-hen-kham-benh/
