Quai bị ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và phòng ngừa
Quai bị ở trẻ em là bệnh truyền nhiễm dễ gặp, đặc biệt trong giai đoạn giao mùa. Dù thường lành tính, nhưng nếu không phát hiện và xử lý đúng cách, bệnh có thể gây ra biến chứng nguy hiểm. Bài viết dưới đây sẽ giúp cha mẹ nhận biết triệu chứng, cách chữa trị và biện pháp phòng bệnh một cách hiệu quả, an toàn tại nhà.
Bệnh quai bị ở trẻ em là gì?
Quai bị, hay còn gọi là bệnh viêm tuyến mang tai dịch tễ hoặc viêm tuyến mang tai do virus quai bị, là một bệnh truyền nhiễm do virus quai bị (Mumps virus) gây ra. Bệnh khiến tuyến nước bọt mang tai sưng và đau. Các tuyến này nằm ở hai bên mặt, giữa tai và hàm. Mặc dù bệnh quai bị ở trẻ em thường có triệu chứng nhẹ, hầu hết trẻ đều cảm thấy đau ở các khu vực này khi mắc bệnh.
Bệnh quai bị ít gặp ở trẻ dưới 2 tuổi, và thường chỉ xuất hiện ở trẻ từ 2 tuổi trở lên và thanh thiếu niên, với nam giới có nguy cơ mắc cao hơn nữ giới. Tỷ lệ mắc bệnh thường tăng theo độ tuổi, cao nhất ở lứa tuổi 10-19.
Khi trẻ mắc bệnh quai bị, cơ thể sẽ tự tạo ra kháng thể để chống lại virus quai bị, và kháng thể này sẽ bảo vệ trẻ suốt đời. Vì vậy, đa phần trẻ chỉ mắc bệnh này một lần duy nhất trong đời, rất hiếm khi bị tái phát.
Ở Việt Nam, bệnh quai bị có thể xảy ra quanh năm, nhưng thường có tỷ lệ mắc cao hơn vào mùa Thu – Đông. Bệnh có xu hướng xuất hiện nhiều ở vùng đông dân, đặc biệt là ở các tỉnh miền Bắc và khu vực Tây Nguyên.
Nguyên nhân bệnh quai bị ở trẻ em
Bệnh quai bị dễ dàng lây lan khi trẻ tiếp xúc với chất dịch từ miệng, mũi và họng của người bệnh, đặc biệt là khi họ ho, hắt hơi, hoặc nói chuyện. Ngoài ra, virus quai bị có thể tồn tại lâu bên ngoài cơ thể: từ 30 đến 60 ngày trong môi trường có nhiệt độ từ 15°C đến 20°C và có thể tồn tại đến 1-2 năm ở nhiệt độ -25°C đến -70°C. Chính vì vậy, virus quai bị có thể sống sót trên các bề mặt tiếp xúc như tay nắm cửa, dụng cụ ăn uống, đồ chơi, ly uống nước, hoặc đồ dùng cá nhân của người bệnh.
Thời điểm lây nhiễm mạnh nhất là 1-2 ngày trước khi tuyến nước bọt sưng và có thể kéo dài đến 6 ngày sau khi trẻ đã khỏi bệnh. Vì vậy, khi nghi ngờ trẻ mắc quai bị, cha mẹ cần cách ly trẻ và áp dụng biện pháp điều trị dự phòng. Đồng thời, phụ huynh nên tránh để trẻ tiếp xúc với người bệnh hoặc những người có nguy cơ mắc bệnh quai bị cao.
Những đối tượng trẻ em có nguy cơ cao nhiễm quai bị
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em chưa được tiêm vắc xin quai bị và sống trong môi trường có người mắc quai bị sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm bệnh. Vì vậy, việc tiêm phòng vắc xin quai bị cho trẻ là một biện pháp phòng ngừa cần thiết, giúp bảo vệ trẻ khỏi bệnh và ngăn chặn sự lây lan trong cộng đồng. Chủ động tiêm vắc xin không chỉ giúp trẻ em phòng tránh quai bị, mà còn góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng.
Bệnh quai bị ở trẻ em có nguy hiểm không? Biến chứng có thể xảy ra
Phần lớn trẻ mắc bệnh quai bị sẽ có triệu chứng nhẹ và có thể khỏi bệnh mà không gặp phải di chứng lâu dài nếu được chăm sóc và điều trị đúng cách. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nếu trẻ không được điều trị kịp thời, bệnh có thể dẫn đến viêm nhiễm ở các bộ phận khác của cơ thể, gây ra các biến chứng nghiêm trọng như:
- Mất thính giác hoặc điếc: Đây là biến chứng rất hiếm gặp, tỷ lệ chỉ khoảng 1/200.000 trẻ mắc bệnh.
- Các vấn đề về não bộ: Bao gồm viêm não, viêm màng não, và dị tật tiểu não. Những biến chứng này cực kỳ hiếm gặp ở trẻ em.
- Vấn đề liên quan đến khả năng sinh sản: Trẻ trai có thể mắc viêm tinh hoàn, trong khi trẻ gái có thể bị viêm vú hoặc viêm vòi trứng.
- Viêm tụy: Một biến chứng ít gặp nhưng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ.
- Tổn thương các cơ quan khác: Bao gồm gan, thận, cơ tim. Tuy nhiên, các biến chứng này rất hiếm khi xảy ra.
Dấu hiệu giúp nhận biết trẻ bị nhiễm quai bị
Bệnh quai bị thường có triệu chứng khá giống với cảm cúm thông thường, vì vậy việc nhận biết bệnh sớm đôi khi là một thách thức. Các triệu chứng bệnh quai bị ở trẻ em sẽ xuất hiện khoảng 2 tuần sau khi trẻ tiếp xúc với virus quai bị, bao gồm:
- Sốt nhẹ trong 1-2 ngày đầu, sau đó sốt cao trên 38°C kéo dài từ 3-4 ngày;
- Mệt mỏi, khó chịu và cảm giác uể oải;
- Đau đầu và nhức tai;
- Ớn lạnh, sợ gió và tiết nước bọt nhiều;
- Sưng và đau tuyến nước bọt mang tai, đặc biệt khi kích thích vị giác;
- Sưng má, có thể xảy ra ở một bên hoặc cả hai bên;
- Đau họng, đau góc hàm, và cảm thấy đau khi nhai, nói chuyện, hoặc nuốt nước bọt;
- Biếng ăn, ăn uống kém.
Tuy nhiên, không phải tất cả trẻ mắc bệnh quai bị đều có triệu chứng rõ ràng. Khoảng 1/3 trẻ không có triệu chứng đáng chú ý hoặc chỉ có những biểu hiện nhẹ. Chính vì vậy, khi nghi ngờ trẻ mắc bệnh quai bị nhưng biểu hiện còn mờ nhạt, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám để được kiểm tra và điều trị kịp thời.
Phương pháp chẩn đoán quai bị ở trẻ nhỏ
Do triệu chứng quai bị ở trẻ em thường không rõ ràng và dễ nhầm lẫn với các bệnh khác, phụ huynh thường gặp khó khăn trong việc xác định tình trạng sức khỏe của trẻ. Vì vậy, nếu nghi ngờ trẻ mắc quai bị, dù chỉ có triệu chứng nhẹ, cha mẹ nên đưa trẻ đến cơ sở y tế để được bác sĩ thăm khám và chẩn đoán chính xác.
Các bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng lâm sàng, tiền sử dịch tễ, và các xét nghiệm hỗ trợ để chẩn đoán bệnh nhanh chóng và chính xác. Từ đó, bác sĩ sẽ đưa ra các phương pháp điều trị kịp thời, giúp hạn chế tối đa biến chứng và đảm bảo sự hồi phục nhanh chóng cho trẻ.
Bệnh quai bị ở trẻ em và cách điều trị an toàn
Bệnh quai bị đã tồn tại từ lâu, nhưng hiện tại các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra thuốc đặc trị cho bệnh này. Nguyên nhân gây bệnh là do virus quai bị, vì vậy, việc điều trị không thể sử dụng thuốc kháng sinh. Thay vào đó, bác sĩ sẽ đưa ra phác đồ điều trị dựa vào các yếu tố như tiền sử bệnh, độ tuổi của trẻ, và các triệu chứng bệnh đang xảy ra. Hơn nữa, bác sĩ cũng sẽ cân nhắc đến tình trạng sức khỏe và mức độ nghiêm trọng của bệnh để xác định phương pháp điều trị phù hợp.
Cách chữa bệnh quai bị ở trẻ em tại nhà thường bao gồm:
- Hạ sốt và giảm đau: Nếu trẻ có triệu chứng sốt, đau đầu, nhức cơ, hoặc đau vùng má hàm, phụ huynh nên cho trẻ uống thuốc hạ sốt và giảm đau theo chỉ định của bác sĩ. Đồng thời, có thể chườm ấm lên trán và các khu vực khác để hạ sốt nhanh hơn.
- Bổ sung nước: Khi trẻ bị sốt cao, cơ thể sẽ bị mất nước. Vì vậy, phụ huynh nên bổ sung nước thường xuyên cho trẻ, có thể dùng oresol, nước cam, nước dừa, hoặc sữa.
- Nghỉ ngơi và phục hồi: Cho trẻ nghỉ ngơi đầy đủ để giảm mệt mỏi và giúp cơ thể phục hồi nhanh chóng.
- Vệ sinh đường hô hấp: Dùng nước muối sinh lý để vệ sinh mũi và súc miệng, giúp ngăn ngừa virus và giảm sự phát triển của bệnh trong đường hô hấp.
- Ăn uống dễ dàng: Khi trẻ bị đau khi nhai và nuốt, phụ huynh nên cho trẻ ăn các loại thức ăn mềm như cháo, súp, và đảm bảo trẻ ăn đủ bữa để cung cấp dinh dưỡng đầy đủ, giúp tăng cường sức đề kháng.
- Giới hạn vận động mạnh: Tránh để trẻ vận động mạnh, đặc biệt là đối với bé trai, vì việc này có thể ảnh hưởng đến tinh hoàn và khả năng sinh sản sau này.
Ba mẹ cần theo dõi sát sao tình trạng của trẻ để có cách chăm sóc phù hợp
Nếu trẻ bị viêm tinh hoàn hoặc viêm buồng trứng, cần điều trị triệt để theo chỉ định của bác sĩ để tránh các biến chứng nghiêm trọng như vô sinh.
Nhìn chung, chữa quai bị ở trẻ em không quá phức tạp và nếu được chăm sóc và điều trị đúng cách, bệnh có thể khỏi sau khoảng 10 ngày.
Biện pháp phòng tránh bệnh quai bị ở trẻ em
Cách phòng chống bệnh quai bị ở trẻ em hiệu quả nhất là tiêm vắc xin. Mặc dù hiện nay vẫn chưa có vắc xin riêng biệt chỉ dành cho bệnh quai bị, nhưng vắc xin MMR (kết hợp phòng sởi, quai bị và rubella) được Bộ Y tế khuyến cáo tiêm cho trẻ. Sau khi tiêm đủ 2 liều vắc xin MMR, trẻ sẽ có khả năng miễn dịch lên đến 95% với virus quai bị.
Lịch tiêm vắc xin MMR-II phòng bệnh quai bị như sau:
- Trẻ từ 12 tháng tuổi đến dưới 7 tuổi (chưa tiêm vắc xin sởi đơn hoặc MMR-II) sẽ có lịch tiêm 2 mũi:
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: tiêm 3 tháng sau mũi 1 (ưu tiên) hoặc tiêm vào 4-6 tuổi.
- Trẻ từ 7 tuổi và người lớn sẽ có lịch tiêm 2 mũi:
- Mũi 1: lần tiêm đầu tiên.
- Mũi 2: tiêm 1 tháng sau mũi 1.
Bên cạnh việc tiêm vắc xin, virus quai bị có thể bị tiêu diệt nhanh chóng trong môi trường có nhiệt độ trên 56°C hoặc dưới tác động của ánh sáng mặt trời, tia tử ngoại, hoặc các hợp chất khử khuẩn. Do đó, để giảm nguy cơ lây lan virus quai bị cho trẻ, phụ huynh nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:
- Rèn luyện thói quen rửa tay cho trẻ bằng xà phòng khử khuẩn trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Dọn dẹp và khử khuẩn không gian sống và đồ chơi của trẻ thường xuyên.
- Hạn chế tiếp xúc của trẻ với những người có nguy cơ mắc quai bị hoặc đang mắc bệnh.
- Không cho trẻ sử dụng chung đồ dùng cá nhân như cốc, chén, muỗng, vì virus có thể tồn tại trên các vật dụng này.
- Tắm và vệ sinh cho trẻ hàng ngày.
- Tránh để trẻ đưa tay lên mắt, mũi, hoặc miệng, giúp ngăn ngừa lây nhiễm qua đường hô hấp.
Vệ sinh cho trẻ là cần thiết để phòng tránh bệnh quai bị
Giải đáp thắc mắc thường gặp về bệnh quai bị ở trẻ
Cha mẹ cần làm gì khi con bị mắc quai bị?
Triệu chứng bệnh quai bị thường dễ bị nhầm lẫn với cảm cúm do có nhiều điểm tương tự ở giai đoạn đầu. Để tránh chẩn đoán sai, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám kịp thời. Khi trẻ mắc bệnh, cần cho nghỉ ngơi, uống thuốc theo chỉ định, bổ sung nước và cho ăn thức ăn mềm. Đồng thời, nên cách ly trẻ để hạn chế lây lan qua đường hô hấp.
Bệnh quai bị ở trẻ em có lây không?
Quai bị ở trẻ dễ lây lan qua đường hô hấp, đặc biệt trong môi trường đông người như trường học hay khu vui chơi. Virus có thể lan truyền qua giọt bắn khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện, hoặc qua đồ dùng dính dịch tiết. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, giọt bắn lớn lan trong khoảng 1,5m, trong khi giọt khí dung nhỏ hơn có thể bay xa tới 5m hoặc hơn nếu có gió, khiến nguy cơ lây nhiễm tăng cao.
Khi nào nên đưa trẻ bị quai bị đến cơ sở y tế?
Phần lớn trẻ bị quai bị có thể hồi phục tại nhà. Tuy nhiên, nếu trẻ sốt cao trên 3 ngày, sưng đau tuyến nước bọt không giảm sau 7 ngày, hoặc có dấu hiệu nặng hơn như co giật, mất nước, bỏ ăn, ngủ li bì, cha mẹ cần đưa trẻ đến bệnh viện. Đặc biệt, nếu bé trai bị sưng đau vùng bìu – dấu hiệu viêm tinh hoàn – cần được khám ngay để tránh biến chứng nguy hiểm.
Bệnh quai bị ở trẻ em cần kiêng gì?
- Kiêng gió, nước lạnh và hạn chế tiếp xúc với không khí lạnh.
- Kiêng thực phẩm chứa axit như cam, chanh, dưa chua.
- Hạn chế vận động để tránh làm nặng thêm tình trạng sưng.
- Không tự ý dùng thuốc hoặc đắp thuốc lên vùng sưng.
- Kiêng thịt gà và các thực phẩm gây nóng trong.
- Kiêng nếp, như xôi, bánh chưng, bánh tét.
Quai bị ở trẻ em tuy thường diễn tiến nhẹ hơn người lớn, nhưng không vì thế mà cha mẹ có thể chủ quan. Việc hiểu rõ về bệnh – từ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết đến cách điều trị và chăm sóc đúng cách – là yếu tố then chốt giúp trẻ phục hồi nhanh chóng và tránh biến chứng nguy hiểm. Ngoài ra, tiêm phòng vắc xin MMR đầy đủ, đúng lịch là phương pháp chủ động và hiệu quả nhất để phòng bệnh quai bị ngay từ sớm.
Hotline: (028) 38 213 456
Website: https://taimuihongsg.com
Đặt Hẹn Khám Bệnh Online: https://taimuihongsg.com/dat-hen-kham-benh/
