Vảy nến là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, cách chẩn đoán và điều trị
|
Bệnh vảy nến là gì?
Vảy nến, hay psoriasis, là một dạng rối loạn da mãn tính có tính chất viêm, thường gặp ở nhiều độ tuổi khác nhau. Ước tính khoảng 2–3% dân số toàn cầu đang sống chung với căn bệnh này. Ở người khỏe mạnh, làn da liên tục được tái tạo – lớp tế bào cũ bong tróc và được thay thế bởi lớp mới theo chu kỳ. Tuy nhiên, khi mắc bệnh, quá trình tái tạo da diễn ra quá nhanh, khiến lớp tế bào chết chưa kịp rụng đã bị lớp mới đẩy lên, dẫn đến việc hình thành các mảng da dày, khô, phủ vảy trắng hoặc ánh bạc.
Bệnh không chỉ gây ngứa rát, khó chịu mà còn ảnh hưởng lớn đến đời sống tinh thần của người mắc, đặc biệt trong môi trường cộng đồng do yếu tố thẩm mỹ. Tại Việt Nam, số ca mắc đang có xu hướng tăng lên và biểu hiện bệnh cũng rất đa dạng, tùy từng thể bệnh và cơ địa mỗi người.
Các loại vảy nến thường gặp
Vảy nến mảng (vảy nến thể mảng)
Đây là dạng vảy nến dễ gặp nhất, biểu hiện bằng những vùng da đỏ kèm theo lớp vảy trắng bạc phủ bên trên. Tổn thương thường xuất hiện ở các vị trí như khuỷu tay, đầu gối hoặc da đầu, tạo nên các mảng sần sùi dễ bong tróc.
Vảy nến giọt (thể giọt)
Thể này đặc trưng bởi các nốt ban nhỏ màu hồng rải rác trên thân mình, tay và chân. Khác với thể mảng, các tổn thương không quá dày hoặc nhô lên rõ rệt trên bề mặt da. Thể giọt thường gặp ở trẻ em hoặc người trẻ tuổi sau một đợt nhiễm khuẩn.
Vảy nến mủ (thể mủ)
Chủ yếu xuất hiện ở người trưởng thành, vảy nến mủ gây viêm da kèm theo các mụn mủ trắng. Mặc dù thường khu trú ở lòng bàn tay, bàn chân, nhưng trong một số trường hợp nghiêm trọng có thể lan ra toàn thân.
Vảy nến nếp gấp (thể đảo ngược)
Loại này gây tổn thương tại các vùng da gấp như nách, bẹn, quanh ngực hoặc bộ phận sinh dục. Da vùng này thường đỏ, mịn, không có vảy rõ rệt nhưng dễ bị kích ứng do ma sát và mồ hôi.
Vảy nến đỏ da toàn thân
Đây là thể bệnh nặng và nguy hiểm nhất. Bề mặt da đỏ như bị bỏng, bong tróc thành từng mảng lớn và có thể kèm theo sốt, ớn lạnh, mệt mỏi. Trường hợp này cần được điều trị y tế khẩn cấp vì có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng.
Dấu hiệu bệnh vảy nến
Bệnh vảy nến trắng thường biểu hiện qua các tổn thương da mang tính chất mạn tính, có thể không gây đau nhưng thường đi kèm cảm giác ngứa. Những vị trí dễ bị ảnh hưởng nhất bao gồm da đầu, khuỷu tay, đầu gối, vùng lưng dưới, rãnh liên mông và cơ quan sinh dục.
Ngoài ra, bệnh cũng có thể lan đến móng tay, lông mày, hố nách, rốn hoặc quanh hậu môn. Khi các tổn thương nhỏ kết tụ lại, chúng tạo thành mảng lớn hơn, làm tăng diện tích vùng da bị ảnh hưởng. Hình thái tổn thương sẽ khác nhau tùy theo từng thể bệnh cụ thể.
Những triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Da xuất hiện các mảng dày, phát ban;
- Vùng da khô, nứt nẻ và gây ngứa;
- Màu sắc da thay đổi bất thường;
- Các lớp da bong tróc tạo thành vảy dễ rơi ra ngoài.
Ở giai đoạn đầu, bệnh có thể khởi phát bằng các nốt sần nhỏ. Theo thời gian, chúng lan rộng và xuất hiện lớp vảy phủ bên trên. Khi lớp vảy này bị bong tróc, các lớp bên dưới thường còn dính liền, nếu gãi mạnh có thể gây chảy máu.
Trong các dạng bệnh, vảy nến thể mảng là loại phổ biến nhất, chiếm đến 90% tổng số ca mắc. Loại này thường gây nên những mảng viêm đỏ phủ lớp vảy màu bạc và bóng, có thể kéo dài hoặc tái phát theo chu kỳ. Mức độ nặng nhẹ có thể chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố môi trường hoặc sinh lý.
Ngoài tổn thương ngoài da, khoảng 5–30% người mắc có thể bị viêm khớp vảy nến – một biến chứng nghiêm trọng có thể dẫn đến biến dạng hoặc mất chức năng khớp nếu không điều trị đúng cách.
Nguyên nhân gây bệnh vảy nến
Hiện nay, nguyên nhân gây bệnh vẫn chưa được xác định rõ ràng. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy bệnh có liên quan mật thiết đến sự rối loạn hoạt động của hệ miễn dịch, đặc biệt là khi tế bào T bị kích hoạt bất thường và làm tăng tốc độ tái tạo tế bào da, khiến các lớp tế bào mới chồng chất lên tế bào cũ chưa kịp bong tróc.
Ngoài ra, yếu tố di truyền cũng đóng vai trò quan trọng. Một số người mang các gen nhạy cảm đặc biệt có nguy cơ cao hơn mắc bệnh, nhất là khi có người thân trong gia đình từng có tiền sử bệnh. Một số đoạn gen nhất định được xác định là có liên quan đến sự phát triển bệnh này.
Bên cạnh đó, một số yếu tố từ môi trường có thể thúc đẩy hoặc làm bùng phát bệnh vảy nến, bao gồm:
- Căng thẳng kéo dài hoặc rối loạn tâm lý
- Nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm khuẩn đường hô hấp hoặc da
- Tổn thương ngoài da như trầy xước, va chạm mạnh, bỏng hoặc sau phẫu thuật
- Việc sử dụng một số loại thuốc có thể gây tác động tiêu cực đến hệ miễn dịch
- Hút thuốc lá hoặc tiếp xúc thường xuyên với môi trường có khói thuốc
- Thời tiết thay đổi đột ngột, đặc biệt là khi trời trở lạnh hoặc hanh khô
Vảy nến có lây không
Dù là một bệnh lý ngoài da khá phổ biến, vảy nến không phải là bệnh truyền nhiễm. Người khỏe mạnh tiếp xúc trực tiếp với vùng da bị tổn thương do bệnh, như bắt tay hay chạm vào các mảng bong tróc, không có nguy cơ bị lây bệnh. Nguyên nhân gây bệnh chủ yếu đến từ rối loạn miễn dịch, yếu tố di truyền hoặc môi trường sống – chứ không phải do vi khuẩn hay virus truyền từ người sang người.
Nguy cơ mắc vảy nến
Bệnh vảy nến có thể ảnh hưởng đến bất kỳ ai, không phân biệt giới tính hay nghề nghiệp. Tuy vậy, một số nhóm tuổi lại ghi nhận tỷ lệ mắc bệnh cao hơn, đặc biệt là thanh thiếu niên từ 16–22 tuổi và người trung niên trong khoảng 57–60 tuổi.
Ngoài ra, yếu tố di truyền đóng vai trò đáng kể. Những người có cha hoặc mẹ có tiền sử mắc bệnh sẽ có khả năng cao hơn mắc bệnh do ảnh hưởng từ gen di truyền.
Những yếu tố thúc đẩy nguy cơ khởi phát bệnh
Một số điều kiện môi trường và yếu tố sức khỏe có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng này. Bao gồm:
- Các tổn thương da do trầy xước, va chạm hoặc bỏng nắng (phản ứng kiểu Koebner);
- Hệ miễn dịch suy yếu, đặc biệt ở người nhiễm HIV;
- Nhiễm khuẩn, nhất là do liên cầu khuẩn beta tan huyết;
- Sử dụng thuốc như thuốc điều trị rối loạn tâm thần, thuốc huyết áp, thuốc chống viêm, thuốc trị nấm, thuốc sốt rét có thể ảnh hưởng đến làn da.
- Áp lực tâm lý, căng thẳng kéo dài;
- Lạm dụng rượu bia;
- Hút thuốc thường xuyên;
- Tình trạng thừa cân hoặc béo phì.
Chẩn đoán vảy nến
Khám lâm sàng
- Biểu hiện trên da
Người mắc viêm da vảy nến thường xuất hiện các mảng da đỏ hoặc hồng, có hình tròn hoặc bầu dục với ranh giới rõ rệt so với vùng da lành. Bề mặt của các tổn thương này được bao phủ bởi lớp vảy trắng ánh bạc, khô, dễ bong, có thể che phủ hoàn toàn hoặc một phần tổn thương da. Khi sờ vào, tổn thương thường mềm, không gây đau và mất màu khi ấn nhẹ.
Các vị trí thường gặp là những khu vực chịu ma sát nhiều như khuỷu tay, đầu gối, cẳng chân, hoặc những nơi từng bị tổn thương da như trầy xước, bỏng, sẹo – đây là biểu hiện của hiện tượng Koebner. Các mảng da thường có tính chất đối xứng giữa hai bên cơ thể.
- Kỹ thuật cạo vảy
Dùng dụng cụ chuyên biệt cạo nhẹ lên vùng da tổn thương sẽ thấy từng lớp vảy mỏng bong ra. Sau đó, một lớp màng mỏng có thể tróc theo và để lộ nền da đỏ, nhẵn, kèm theo những điểm chấm li ti rớm máu – đây là dấu hiệu giúp hỗ trợ chẩn đoán đặc trưng.
- Tổn thương ở móng
Từ 30% đến 50% bệnh nhân có biểu hiện bất thường ở móng tay hoặc móng chân. Móng có thể xuất hiện các rãnh ngang, chấm lõm nhỏ, đổi màu hoặc bong ra từ phần đầu móng. Một số trường hợp có thể dày sừng dưới móng, giòn, dễ gãy hoặc mất móng hoàn toàn. Nếu chỉ có biểu hiện ở móng, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết để xác định chẩn đoán.
- Tổn thương khớp
Khoảng 1/5 số bệnh nhân da bị vảy nến có liên quan đến viêm khớp. Người bệnh có thể bị đau, cứng khớp hoặc hạn chế vận động. Tổn thương có thể ở dạng viêm đa khớp, tương tự như bệnh viêm khớp dạng thấp, hoặc hiếm hơn là tổn thương ở cột sống. Hình ảnh X-quang có thể cho thấy dấu hiệu tiêu xương, dính khớp hoặc ăn mòn khớp.
- Tổn thương niêm mạc
Một số người có thể xuất hiện các mảng đỏ, giới hạn rõ ở niêm mạc, đặc biệt là vùng sinh dục. Những tổn thương này thường không có vảy và diễn tiến kéo dài. Ngoài ra, có thể gặp viêm lưỡi bản đồ, lưỡi tróc vảy, hoặc viêm kết mạc, viêm giác mạc.
Xét nghiệm hỗ trợ
- Sinh thiết da: Dưới kính hiển vi, da bệnh nhân thường cho thấy sự dày lớp sừng, hiện tượng á sừng, tăng sinh lớp gai, mất lớp hạt và sự xâm nhập của các tế bào viêm.
- Xét nghiệm máu: Được chỉ định trong một số thể bệnh như vảy nến mủ để theo dõi nồng độ canxi trong máu hoặc các chỉ số viêm.
- Xét nghiệm vi khuẩn học: Trường hợp nghi ngờ mắc bệnh thể giọt có thể thực hiện xét nghiệm tìm dấu hiệu nhiễm khuẩn vùng họng, đặc biệt là do liên cầu.
Chẩn đoán phân biệt
Do có biểu hiện dễ nhầm lẫn, vảy nến cần được phân biệt với một số bệnh lý khác như:
- Giang mai ở giai đoạn thứ hai
- Lupus ban đỏ hệ thống
- Vảy phấn hồng
- Vảy phấn đỏ nang lông
Điều trị bệnh vảy nến
Đây vẫn là bệnh mãn tính chưa thể điều trị dứt điểm. Mục tiêu chính của quá trình điều trị là kiểm soát các triệu chứng, làm chậm sự phát triển quá mức của tế bào da và giảm viêm. Nhờ đó, người bệnh có thể hạn chế tái phát và phòng ngừa các biến chứng nghiêm trọng.
Việc điều trị vảy nến cần được cá nhân hóa tùy theo mức độ và biểu hiện của từng người. Thông thường, bác sĩ da liễu sẽ chỉ định:
- Biện pháp điều trị tại chỗ: Được áp dụng chủ yếu trong các trường hợp bệnh mức độ nhẹ đến trung bình. Phương pháp này sử dụng các sản phẩm bôi ngoài da nhằm làm dịu vùng da tổn thương, hạn chế bong tróc và giảm ngứa. Đôi khi, phương pháp này cũng được kết hợp với các cách điều trị khác để nâng cao hiệu quả.
- Điều trị toàn thân: Áp dụng cho những trường hợp bệnh nghiêm trọng hoặc lan rộng, khi các phương pháp bôi ngoài không mang lại hiệu quả.
- Liệu pháp ánh sáng (quang trị liệu): Sử dụng tia cực tím có kiểm soát để tác động vào vùng da bị tổn thương, giúp làm giảm viêm và ức chế sự tăng sinh bất thường của tế bào da.
- Hướng tiếp cận sinh học: Đây là hướng tiếp cận hiện đại trong kiểm soát vảy nến, nhắm đến các yếu tố miễn dịch cụ thể gây ra viêm. Dù mang lại kết quả tích cực ở nhiều người bệnh, nhưng phương pháp này có chi phí cao và không phải ai cũng phù hợp để sử dụng lâu dài.
Biện pháp phòng ngừa bệnh vảy nến
Chế độ sinh hoạt lành mạnh:
- Tuân thủ nghiêm túc phác đồ điều trị và các hướng dẫn từ bác sĩ chuyên khoa.
- Luôn giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng kéo dài – một trong những yếu tố dễ kích hoạt bệnh tái phát.
- Chủ động thông báo với bác sĩ nếu xuất hiện dấu hiệu bất thường trong quá trình điều trị.
- Thực hiện khám da liễu định kỳ để theo dõi diễn tiến và điều chỉnh phương pháp điều trị kịp thời.
- Tránh tắm nước quá nóng, thay vào đó nên giữ ấm cơ thể đúng cách và vệ sinh da nhẹ nhàng.
- Duy trì thói quen dưỡng ẩm cho da mỗi ngày, đặc biệt ngay sau khi tắm khi da còn ẩm. Trong mùa lạnh hoặc khô hanh, nên thoa kem nhiều lần trong ngày để tránh da nứt nẻ.
- Không chà xát, gãi mạnh hoặc cố gắng bóc lớp vảy trên da, vì điều này có thể gây tổn thương sâu hơn.
- Tắm nắng nhẹ mỗi ngày từ 5–10 phút, vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn để tránh gây cháy nắng.
- Vệ sinh cá nhân sạch sẽ và tập thể dục đều đặn với mức độ phù hợp để tăng cường miễn dịch và cải thiện sức khỏe tổng thể.
Kết hợp chế độ ăn uống hợp lý:
- Hạn chế tiêu thụ các thực phẩm giàu đường đơn, chất béo bão hòa và thịt đỏ.
- Ưu tiên nhóm thực phẩm giàu omega-3 như cá biển, đậu nành, hạt lanh và rau củ giàu chất xơ.
- Tránh uống rượu bia hoặc đồ uống có cồn vì có thể làm tình trạng viêm da trở nên nghiêm trọng hơn.
- Đối với người thừa cân hoặc béo phì, cần kiểm soát cân nặng bằng cách cắt giảm năng lượng trong khẩu phần ăn.
- Trường hợp thiếu hụt vitamin D hoặc selen có thể cân nhắc bổ sung qua chế độ ăn hoặc theo chỉ định y tế.
Phòng ngừa bệnh vảy nến hiệu quả
Để hạn chế nguy cơ mắc bệnh hoặc tái phát, bạn có thể lưu ý một số biện pháp sau:
- Kiểm tra da định kỳ để phát hiện sớm các bất thường.
- Dùng thuốc đúng chỉ dẫn, không tự ý ngưng hoặc thay đổi liều điều trị.
- Tăng cường phơi nắng tự nhiên trong thời gian ngắn, tránh ánh nắng gay gắt giữa trưa.
- Giữ vệ sinh cơ thể, quần áo, chăn ga gối sạch sẽ để hạn chế kích ứng da.
- Tránh tiếp xúc với các chất gây kích ứng như hóa chất tẩy rửa, sơn, dung môi… và nên sử dụng đồ bảo hộ nếu làm việc trong môi trường độc hại.
- Chăm sóc da tổn thương nhẹ nhàng, dùng kem dưỡng ẩm thường xuyên để duy trì độ ẩm cần thiết.
Một số câu hỏi thắc mắc về bệnh vảy nến
Bệnh vảy nến có lan rộng không?
Có, bệnh có thể lan rộng trên da nếu không được kiểm soát kịp thời. Ban đầu có thể chỉ là vài mảng nhỏ, nhưng theo thời gian, tổn thương có thể lan ra nhiều vùng khác trên cơ thể, đặc biệt khi gặp yếu tố kích thích như stress, nhiễm trùng hoặc thời tiết lạnh.
Vảy nến có di truyền không?
Vảy nến có yếu tố di truyền. Nếu trong gia đình có người từng mắc bệnh, nguy cơ mắc bệnh ở thế hệ sau sẽ cao hơn so với người bình thường, nhưng không phải ai có gen di truyền cũng chắc chắn phát bệnh.
Vảy nến có phải do không vệ sinh sạch sẽ không?
Không, bệnh vảy nến không phải do vệ sinh kém. Đây là bệnh liên quan đến rối loạn miễn dịch và yếu tố di truyền, hoàn toàn không bắt nguồn từ việc thiếu vệ sinh cá nhân hay lây truyền qua tiếp xúc thông thường.
Vảy nến là một bệnh lý mạn tính với diễn tiến phức tạp, có thể ảnh hưởng đến cả thể chất lẫn tinh thần nếu không được kiểm soát tốt. Dù hiện nay chưa có phương pháp điều trị triệt để, nhưng với sự hỗ trợ của y học hiện đại cùng chế độ chăm sóc phù hợp, người bệnh vẫn có thể sống khỏe mạnh và ổn định lâu dài. Việc chủ động thăm khám và tuân thủ phác đồ điều trị là yếu tố quan trọng giúp kiểm soát hiệu quả bệnh vảy nến.
Hotline: (028) 38 213 456
Website: https://taimuihongsg.com
Đặt Hẹn Khám Bệnh Online: https://taimuihongsg.com/dat-hen-kham-benh/
