Viêm tai giữa ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và chăm sóc

Viêm tai giữa ở trẻ là bệnh gì? Phân loại

Định nghĩa

Viêm tai giữa là tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở tai giữa – khu vực nằm phía sau màng nhĩ, do vi khuẩn hoặc virus xâm nhập. Khi bị viêm tai giữa, khoang tai có thể bị ứ dịch và mủ, tạo áp lực lên màng nhĩ, gây đau nhức và làm suy giảm thính lực tạm thời.

Viêm tai giữa được chia thành hai dạng chính: viêm tai giữa cấp tính (AOM) và viêm tai giữa ứ dịch (OME), hay còn gọi là viêm tai giữa thanh dịch. Mặc dù có liên quan đến nhau, nhưng hai dạng này có đặc điểm và mức độ ảnh hưởng khác nhau.

Viêm tai giữa cấp tính

Viêm tai giữa cấp tính xảy ra khi dịch tích tụ trong tai giữa kèm theo các dấu hiệu nhiễm trùng cấp tính. Bệnh thường có diễn tiến đột ngột với các triệu chứng rõ rệt.

Triệu chứng phổ biến của viêm tai giữa cấp tính bao gồm:

• Đau tai dữ dội (đặc biệt ở trẻ lớn).
• Trẻ nhỏ thường có biểu hiện kéo, giật hoặc gãi tai liên tục.
• Quấy khóc, khó chịu, ngủ không yên.
• Sốt, suy giảm thính lực tạm thời.
• Bú kém, biếng ăn, nôn ói.
• Ù tai hoặc chảy dịch tai nếu màng nhĩ bị thủng.

Khi soi tai, bác sĩ có thể thấy màng nhĩ bị viêm, sưng phồng hoặc có dịch mủ phía sau. Trong một số trường hợp, màng nhĩ có thể bị thủng kèm theo chảy dịch tai.

Viêm tai giữa ứ dịch

Sau giai đoạn viêm tai giữa cấp tính, dù các triệu chứng nhiễm trùng đã giảm nhưng dịch vẫn có thể tồn đọng trong tai giữa. Đây chính là tình trạng viêm tai giữa ứ dịch.

Tình trạng viêm tai giữa trẻ em gây ứ dịch có thể dẫn đến:

• Mất thính lực nhẹ và tạm thời.
• Cảm giác đầy tai, ù tai.
• Nguy cơ tái phát nhiễm trùng cao hơn.

Một số nguyên nhân khác gây viêm tai giữa ứ dịch bao gồm tắc nghẽn vòi Eustachian do dị ứng, viêm mũi họng hoặc cấu trúc tai bất thường.

Viêm tai giữa mạn tính

Viêm tai giữa mạn tính là tình trạng nhiễm trùng kéo dài trên 3 tháng, thường đi kèm với hiện tượng chảy mủ tai do thủng màng nhĩ hoặc do đặt ống thông khí.

Triệu chứng nhận biết viêm tai giữa mạn tính:

• Chảy dịch tai dai dẳng, có thể lẫn mủ.
• Suy giảm thính lực kéo dài.
• Cảm giác áp lực và khó chịu trong tai.

Nếu không được điều trị kịp thời, viêm tai giữa mạn tính có thể gây biến chứng nghiêm trọng như viêm xương chũm, tổn thương màng nhĩ vĩnh viễn hoặc thậm chí ảnh hưởng đến chức năng thính giác lâu dài.

Nguyên nhân khiến trẻ mắc bệnh viêm tai giữa

Viêm tai giữa là một trong những bệnh lý phổ biến ở trẻ nhỏ, đặc biệt trong giai đoạn từ 3 tháng đến 3 tuổi, và vẫn có thể xảy ra thường xuyên cho đến 8 tuổi. Theo thống kê, khoảng 25% trẻ em có nguy cơ bị tái nhiễm viêm tai giữa nhiều lần.

Nguyên nhân chính gây viêm tai giữa ở trẻ em thường do nhiễm vi khuẩn, virus hoặc sự đồng nhiễm giữa cả hai tác nhân này. Trong đó, các loại vi khuẩn thường gặp nhất bao gồm Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzae và Moraxella catarrhalis. Ngoài ra, nhiều yếu tố khác cũng góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh này.

Hệ miễn dịch còn yếu

Một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ dễ bị viêm tai giữa là hệ miễn dịch còn yếu. Đặc biệt vào mùa lạnh, khi virus cúm và cảm lạnh lây lan rộng rãi, trẻ rất dễ bị nhiễm trùng đường hô hấp trên, từ đó dẫn đến tích tụ dịch nhầy trong tai giữa, tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển.

Các triệu chứng thường gặp bao gồm:

• Chảy nước mũi, nghẹt mũi, ho kéo dài.
• Sốt nhẹ đến cao kèm theo quấy khóc.
• Bú kém, khó chịu do áp lực trong tai tăng lên.

Cấu trúc tai chưa được hoàn thiện

Tai người được chia thành ba phần chính: tai ngoài, tai giữa và tai trong.

• Tai ngoài bao gồm vành tai và ống tai ngoài, có nhiệm vụ thu nhận âm thanh và hướng sóng âm vào trong.
• Tai giữa là một khoang rỗng chứa không khí, nằm giữa màng nhĩ và tai trong. Đây là nơi chứa ba xương nhỏ gồm xương búa (malleus), xương đe (incus) và xương bàn đạp (stapes), có chức năng khuếch đại và truyền sóng âm thanh từ màng nhĩ vào tai trong.
• Tai trong có một cấu trúc hình xoắn ốc gọi là ốc tai (cochlea), giúp chuyển đổi sóng âm thành tín hiệu thần kinh, sau đó được truyền lên não qua dây thần kinh thính giác để xử lý âm thanh.

Bên cạnh đó, hệ thống tai còn có vòi nhĩ (Eustachian tube), một ống nhỏ giúp cân bằng áp suất không khí trong tai giữa và dẫn lưu dịch từ tai giữa xuống họng. Đồng thời, mô lympho VA (adenoids) nằm phía trên họng và gần vòi nhĩ có nhiệm vụ bảo vệ cơ thể khỏi vi khuẩn và virus.

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, cấu trúc này ở tai chưa hoàn thiện, đặc biệt là vòi nhĩ có những đặc điểm khiến vi khuẩn dễ xâm nhập như:

• Vòi nhĩ ngắn hơn, nằm ngang hơn so với người lớn, khiến vi khuẩn và virus từ mũi họng dễ dàng di chuyển vào tai giữa.
• Lòng vòi nhĩ hẹp hơn, dễ bị tắc khi có dịch nhầy tích tụ, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Mô lympho VA có thể phát triển lớn hơn, gây chèn ép vòi nhĩ, cản trở quá trình thoát dịch từ tai giữa.

Những yếu tố trên làm cho trẻ nhỏ dễ bị ứ dịch tai giữa, tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến bệnh viêm tai giữa ở trẻ em tái phát nhiều lần. Do đó, việc giữ vệ sinh đường hô hấp, tăng cường hệ miễn dịch và hạn chế các yếu tố nguy cơ là rất quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh.

Các yếu tố gây nhiễm trùng tai 

Ngoài những nguyên nhân chính, nhiều yếu tố khác có thể làm tăng nguy cơ viêm tai giữa ở trẻ:

• Độ tuổi: Trẻ từ 6 tháng đến 2 tuổi có nguy cơ cao nhất do hệ miễn dịch chưa hoàn thiện.
• Tiền sử gia đình: Nếu trong gia đình có người từng bị viêm tai giữa nhiều lần, trẻ cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
• Dị ứng: Những tác nhân gây dị ứng có thể làm viêm đường mũi họng, khiến mô lympho phì đại, từ đó cản trở hoạt động của vòi nhĩ và dẫn đến tích tụ dịch trong tai giữa.
• Bệnh mạn tính: Trẻ mắc các bệnh hô hấp mạn tính (hen suyễn, xơ nang) hoặc suy giảm miễn dịch có nguy cơ cao hơn mắc viêm tai giữa tái phát nhiều lần.

  

Dấu hiệu nhận biết trẻ đang bị viêm tai giữa 

Viêm tai giữa có thể gây ra nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của nhiễm trùng. Dưới đây là những dấu hiệu trẻ bị viêm tai giữa phổ biến giúp cha mẹ nhận biết sớm bệnh lý này:

Trẻ bị đau tai

Ở trẻ lớn, đau tai là triệu chứng dễ nhận biết nhất. Trẻ có thể kêu đau, khó chịu hoặc nhăn nhó khi chạm vào tai.

Ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dưới 2 tuổi, dấu hiệu đau tai khó nhận biết hơn. Trẻ có thể gãi tai, giật tai liên tục, quấy khóc, cáu gắt hoặc ngủ không ngon do cơn đau.

Bất thường trong sinh hoạt: chán ăn, ngủ kém

Trẻ có thể biếng ăn, bỏ bú, đặc biệt là khi bú bình. Nguyên nhân là do sự thay đổi áp suất trong tai giữa khi nuốt khiến trẻ cảm thấy đau đớn. Viêm tai giữa cũng khiến trẻ mệt mỏi, cáu gắt, khó chịu, dẫn đến giấc ngủ chập chờn, không sâu giấc.

Sốt 38-39 độ

Trẻ bị viêm tai giữa thường sốt cao từ 38°C đến 39°C do phản ứng viêm nhiễm trong tai giữa. Khoảng 50% trẻ em bị nhiễm trùng tai sẽ có triệu chứng sốt.

Tai chảy dịch

Nếu viêm tai giữa tiến triển nặng, trẻ có thể bị chảy dịch từ tai, dịch có màu vàng, trắng hoặc nâu. Đây có thể là dấu hiệu màng nhĩ bị thủng, cần đưa trẻ đi khám ngay để được xử lý kịp thời.

Phản xạ âm thanh kém

Viêm tai giữa gây ứ dịch phía sau màng nhĩ, cản trở sự rung động của xương con trong tai giữa. Trẻ có thể phản ứng kém với âm thanh, nghe không rõ hoặc có biểu hiện không phản ứng khi được gọi tên.

Viêm tai giữa ở trẻ em có nguy hiểm không? Các biến chứng có thể gặp

Viêm tai giữa nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm, ảnh hưởng đến sức khỏe và thính lực của trẻ.

Những biến chứng viêm tai giữa ở trẻ em thường hay gặp là:

Thủng màng nhĩ

• Dịch mủ tích tụ trong tai giữa tạo áp lực lớn lên màng nhĩ, khiến màng nhĩ bị căng phồng và có nguy cơ thủng.
• Khi màng nhĩ bị thủng, trẻ có thể bị chảy dịch tai, đau nhức, suy giảm thính lực tạm thời hoặc kéo dài.

Viêm xương chũm

• Viêm tai giữa có thể lây lan sang xương chũm, một phần xương nằm sau tai.
• Nếu không được điều trị, trẻ có thể bị sưng, đau vùng sau tai, thậm chí có nguy cơ áp xe và nhiễm trùng lan rộng.
• Theo thống kê, nếu không dùng kháng sinh, khoảng 1-2 trẻ trên 10.000 trẻ có thể mắc viêm xương chũm cấp tính.

Viêm mê đạo

• Nhiễm trùng từ tai giữa có thể lan đến tai trong (mê đạo), ảnh hưởng đến khả năng giữ thăng bằng và thính giác của trẻ.
• Trẻ có thể có triệu chứng chóng mặt, mất cân bằng, ù tai hoặc mất thính lực nghiêm trọng.

Viêm màng não và áp xe não

• Một trong những biến chứng nguy hiểm nhất là viêm màng não, xảy ra khi vi khuẩn từ tai giữa lan đến não bộ.
• Viêm màng não có thể gây sốt cao, co giật, hôn mê, đe dọa tính mạng trẻ nhỏ.
• Trong một số trường hợp nặng, trẻ có thể bị áp xe não, làm tăng nguy cơ tổn thương thần kinh vĩnh viễn.

Huyết khối xoang hang và tĩnh mạch bên

• Viêm tai giữa kéo dài có thể gây hình thành huyết khối (cục máu đông) trong xoang hang và tĩnh mạch bên, gây tắc nghẽn lưu thông máu.
• Trẻ có thể có triệu chứng sốt cao dai dẳng, đau đầu, suy giảm ý thức và cần cấp cứu ngay lập tức.

Suy giảm thính lực

• Nếu không được điều trị sớm, viêm tai giữa có thể để lại hậu quả giảm thính lực lâu dài hoặc điếc vĩnh viễn.
• Suy giảm thính lực có thể ảnh hưởng đến khả năng phát triển ngôn ngữ và giao tiếp của trẻ trong tương lai.

  

Phương pháp chẩn đoán bệnh viêm tai giữa ở trẻ em

Viêm tai giữa được chẩn đoán thông qua khám lâm sàng, kết hợp với bệnh sử và triệu chứng của trẻ. Bác sĩ sẽ quan sát màng nhĩ bằng phương pháp soi tai, nhằm phát hiện các dấu hiệu như đỏ, phồng, tụ dịch hoặc thủng màng nhĩ.

Ngoài ra, một số phương pháp hỗ trợ chẩn đoán như đo nhĩ lượng giúp đánh giá độ di động của màng nhĩ để xác định có dịch trong tai giữa hay không. Đo phản xạ cơ bàn đạp cũng có thể được sử dụng để kiểm tra chức năng của hệ thống thính giác.

Hướng dẫn điều trị và chăm sóc khi trẻ bị viêm tai giữa 

Sau khi xác định viêm tai giữa cấp tính, mục tiêu điều trị tập trung vào kiểm soát cơn đau và loại bỏ nhiễm trùng bằng kháng sinh phù hợp.

Lưu ý tất cả các loại thuốc bôi ngoài hay uống đều không được tự ý mua sử dụng mà cần được bác sĩ chỉ định kê đơn trước khi sử dụng.

Theo AAP, nếu trẻ có bốn đợt viêm tai giữa tái phát trong vòng 12 tháng, bác sĩ có thể cân nhắc phẫu thuật đặt ống thông màng nhĩ. Phương pháp này giúp thông khí khoang tai giữa, giảm nguy cơ tái phát và duy trì thính giác ổn định. Trong trường hợp trẻ bị viêm tai giữa khi đang đặt ống, điều trị có thể thực hiện bằng kháng sinh nhỏ tai thay vì kháng sinh đường uống, giúp hạn chế nguy cơ kháng thuốc.

Bệnh viêm tai giữa ở trẻ có thể tự khỏi không?

Viêm tai giữa ở trẻ nhỏ thường có thể tự cải thiện sau 2 – 3 ngày nếu được chăm sóc đúng cách và giữ vệ sinh tai sạch sẽ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nhiễm trùng kéo dài hoặc tái phát nhiều lần có thể dẫn đến biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến thính lực và sức khỏe tổng thể của trẻ.

Cha mẹ cần đặc biệt lưu ý và đưa trẻ đi khám ngay nếu xuất hiện các triệu chứng như:

• Đau tai dữ dội hoặc cảm giác đầy tức trong tai
• Sốt cao liên tục, đặc biệt là trên 38,5°C
• Chảy dịch tai có màu vàng, xanh hoặc có mùi hôi
• Nghe kém, phản ứng kém với âm thanh hoặc có dấu hiệu mất thăng bằng

Việc thăm khám sớm tại cơ sở y tế chuyên khoa Tai Mũi Họng sẽ giúp bác sĩ đánh giá mức độ nhiễm trùng, kịp thời can thiệp để ngăn ngừa biến chứng nguy hiểm như thủng màng nhĩ, viêm xương chũm hoặc suy giảm thính lực lâu dài.

Làm thế nào để phòng ngừa bệnh viêm tai giữa cho trẻ

Một số thói quen lành mạnh có thể giúp giảm nguy cơ viêm tai giữa và bảo vệ sức khỏe thính giác của trẻ. Dưới đây là những biện pháp quan trọng cha mẹ nên áp dụng:

• Nuôi con bằng sữa mẹ ít nhất 6 tháng đầu đời để tăng cường hệ miễn dịch, giúp hạn chế nguy cơ nhiễm trùng tai sớm. Nếu trẻ bú bình, cần bế trẻ ở tư thế nghiêng, tránh đặt nằm thẳng để ngăn sữa trào vào tai giữa.
• Tránh khói thuốc lá thụ động, vì đây là tác nhân gây kích ứng đường hô hấp, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng tai giữa.
• Giữ vệ sinh tay sạch sẽ, rửa tay thường xuyên cho cả trẻ và người chăm sóc để hạn chế sự lây lan của vi khuẩn, nguyên nhân phổ biến dẫn đến cảm lạnh và viêm tai giữa.
• Tiêm phòng đầy đủ theo khuyến cáo, đặc biệt là các loại vắc xin phòng phế cầu, cúm, giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh lý hô hấp có thể dẫn đến viêm tai giữa.

Áp dụng những biện pháp trên không chỉ giúp ngăn ngừa viêm tai giữa tái phát mà còn tăng cường sức đề kháng tổng thể cho trẻ.

Câu hỏi thường gặp về viêm tai giữa ở trẻ em

Viêm tai giữa ở trẻ nhỏ có lây không?

Viêm tai giữa không phải là bệnh truyền nhiễm, nhưng vi khuẩn hoặc virus gây bệnh có thể lây lan qua đường hô hấp, đặc biệt khi trẻ tiếp xúc với người bị cảm lạnh hoặc nhiễm trùng đường hô hấp trên. Vì vậy, cha mẹ cần giúp trẻ giữ vệ sinh cá nhân và tránh tiếp xúc với nguồn lây bệnh.

Trẻ bị viêm tai giữa có tắm gội bình thường được không?

Trẻ bị viêm tai giữa vẫn có thể tắm gội, nhưng cần tránh để nước lọt vào tai, đặc biệt nếu trẻ bị thủng màng nhĩ hoặc đang nhỏ thuốc tai. Cha mẹ có thể sử dụng bông tai chống nước hoặc mũ trùm đầu khi tắm để bảo vệ tai bé.

Viêm tai giữa có gây mất thính lực vĩnh viễn không?

Trong hầu hết các trường hợp, viêm tai giữa không gây điếc vĩnh viễn nếu được điều trị đúng cách. Tuy nhiên, nếu tình trạng tái phát nhiều lần hoặc kéo dài mà không được can thiệp, trẻ có thể gặp phải suy giảm thính lực ảnh hưởng đến khả năng phát triển ngôn ngữ.

Tóm lại, viêm tai giữa ở trẻ em mặc dù là bệnh lành tính nhưng phụ huynh không nên chủ quan vì các biến chứng của bệnh có thể ảnh hưởng tới thính lực của trẻ suốt đời. Phụ huynh nên đưa trẻ tới bệnh viện thăm khám để được điều trị phù hợp, giúp mau khỏi bệnh, tránh biến chứng nghiêm trọng.

Hotline: (028) 38 213 456

Website: https://taimuihongsg.com

Đặt Hẹn Khám Bệnh Online: https://taimuihongsg.com/dat-hen-kham-benh/

BÀI VIẾT LIÊN QUAN

Trẻ ngủ ngáy có đáng lo ngại không? Dấu hiệu cảnh báo cha mẹ cần lưu ý

Trẻ bị sởi bao lâu thì khỏi? Thời gian hồi phục phụ thuộc yếu tố nào?

Viêm họng mủ ở trẻ em là gì? Dấu hiệu, cách điều trị ba mẹ nên biết

Viêm phế quản ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, điều trị, phòng ngừa