Zona thần kinh: Nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết, điều trị và phòng ngừa

Tìm hiểu bệnh Zona thần kinh là gì

Zona thần kinh là tình trạng bệnh lý phát sinh từ bệnh zona, do virus Varicella-Zoster (VZV) gây ra. Khi một người lần đầu tiên bị nhiễm virus này, họ thường xuất hiện triệu chứng thủy đậu. Sau khi bệnh thủy đậu khỏi hoàn toàn, virus Varicella không biến mất mà ẩn náu trong các hạch thần kinh, có thể tồn tại trong cơ thể nhiều tháng hoặc nhiều năm.

Dưới một số điều kiện thuận lợi như hệ miễn dịch suy giảm, căng thẳng kéo dài hoặc sức khỏe yếu đi, virus có thể tái hoạt động. Lúc này, nó sẽ di chuyển theo các dây thần kinh ra da và gây nên các triệu chứng của zona, bao gồm các tổn thương da và triệu chứng liên quan đến thần kinh.

Bệnh zona thường gây ra cảm giác đau nhức, kèm theo sốt, mệt mỏi và khó ngủ. Trên da xuất hiện các mảng đỏ và nhóm mụn nước thường chỉ xuất hiện một bên cơ thể. Khi các mụn nước vỡ ra, chúng để lại những vết loét và dịch rỉ. Các tổn thương này dần đóng vảy và hồi phục, tuy nhiên có thể để lại vết thâm hoặc sẹo nếu không được chăm sóc đúng cách.

Thời gian bệnh zona kéo dài thường từ 1 đến 2 tuần hoặc hơn, tùy thuộc vào sức khỏe và thể trạng mỗi người. Những nhóm đối tượng như người lớn tuổi, trẻ nhỏ hoặc người có bệnh nền, hệ miễn dịch suy yếu thường phải chịu thời gian điều trị lâu hơn. Mặc dù vùng da bị tổn thương đã lành, cảm giác đau tại vị trí này vẫn có thể tồn tại kéo dài trong nhiều tháng hoặc thậm chí vài năm, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh.

Nguyên nhân dẫn đến zona thần kinh là gì?

Zona thần kinh xuất hiện do virus Varicella-Zoster tái phát hoạt động sau một thời gian ẩn náu trong cơ thể. Hiện nay, nguyên nhân bị zona thần kinh cụ thể khiến virus này bùng phát lại vẫn chưa được làm rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, một số yếu tố được cho là có thể kích thích virus hoạt động trở lại bao gồm:

• Căng thẳng kéo dài, áp lực tinh thần thường xuyên;

• Suy giảm khả năng miễn dịch, thường gặp ở người cao tuổi, người bị HIV/AIDS, hoặc những người sử dụng thuốc ức chế miễn dịch trong thời gian dài;

• Người đang điều trị ung thư với các phương pháp như hóa trị hoặc xạ trị, khiến hệ miễn dịch yếu đi;

• Các tổn thương hoặc viêm nhiễm ở vùng da bị ảnh hưởng;

• Tiền sử phẫu thuật cũng có thể là yếu tố làm tăng nguy cơ tái phát zona.

  

Triệu chứng xuất hiện khi bị zona thần kinh

Đau rát và cảm giác nóng ở vùng da bị bệnh

Zona thường bắt đầu bằng cảm giác khó chịu như ngứa, nóng rát hoặc đau nhức ở vùng da theo đường đi của dây thần kinh một bên cơ thể. Đây là những triệu chứng đặc trưng thường xuất hiện trước khi các nốt phát ban hình thành.

Người bệnh có thể cảm thấy đau âm ỉ hoặc đau nhói ở khu vực bị ảnh hưởng. Trước khi những biểu hiện này rõ ràng hơn, nhiều người còn gặp phải tình trạng sốt nhẹ, mệt mỏi toàn thân và cảm giác đau cơ, giống như khi bị một đợt nhiễm virus thông thường.

Xuất hiện mụn nước hoặc bọng nước chứa dịch

Trên vùng da bị zona, các nốt mụn nước sẽ xuất hiện thành từng cụm, thường theo hình dạng dải hoặc mảng lớn, trùng với đường đi của dây thần kinh bị ảnh hưởng. Sau khoảng 3 đến 4 ngày, những mụn nước này có thể liên kết với nhau tạo thành các bọng nước chứa đầy dịch, căng phồng và gây cảm giác đau nhức.

Sau một thời gian, các bọng nước này sẽ xẹp xuống và có thể bị vỡ nếu bị va chạm. Trong một số trường hợp, tổn thương da do bọng nước vỡ có thể để lại sẹo nếu không được chăm sóc kỹ lưỡng.

Vùng xung quanh sưng đau, kèm nổi hạch

Zona thường chỉ xuất hiện ở một bên cơ thể, chẳng hạn như vùng eo, mặt, cổ hoặc thân mình, kèm theo cảm giác đau từ nhẹ đến rất mạnh tại vùng da tổn thương. Khi bệnh xuất hiện ở cổ hoặc vai, cơn đau có thể lan rộng sang các vùng lân cận như cánh tay, cổ tay hoặc bàn tay.

Tương tự, nếu vùng bị zona nằm ở mông, cảm giác đau có thể lan xuống vùng đùi, cẳng chân và gót chân. Đồng thời, các hạch bạch huyết ở vị trí gần đó như cổ, nách hoặc bẹn cũng thường sưng to, phù hợp với vị trí phát ban.

Một số dấu hiệu nhận biết khác

Bệnh zona thần kinh biểu hiện qua các triệu chứng khác như:

• Tình trạng sốt nhẹ hoặc cao;

• Cảm giác lạnh run trong người;

• Đau đầu kéo dài;

• Cơ thể mệt mỏi, suy nhược;

• Độ nhạy cảm với ánh sáng tăng lên.

Có mấy loại thể bệnh zona?

Tùy thuộc vào cơ địa và vùng dây thần kinh bị ảnh hưởng, zona thần kinh có thể xuất hiện ở nhiều khu vực khác nhau trên cơ thể với biểu hiện và mức độ nghiêm trọng riêng biệt. Dưới đây là các vị trí phổ biến mà bệnh thường khởi phát:

• Zona ở vùng mặt

Bệnh có thể gây ra các mụn nước và ban đỏ trên trán, quanh miệng hoặc hai bên má. Do khuôn mặt là khu vực nhạy cảm và dễ bị tổn thương, nếu không chăm sóc đúng cách, vùng da sau khi lành có nguy cơ bị sẹo, ảnh hưởng đến thẩm mỹ. Ngoài ra, zona ở mặt đôi khi đi kèm biến chứng liệt nửa mặt do ảnh hưởng đến dây thần kinh điều khiển cơ mặt. Trường hợp này có thể phục hồi được hoặc để lại di chứng nếu không điều trị kịp thời.

• Zona ở vùng mắt

Một tỷ lệ không nhỏ bệnh nhân mắc zona có biểu hiện ở vùng quanh mắt – nơi liên quan đến dây thần kinh sinh ba. Người bệnh có thể gặp các triệu chứng như ngứa, sưng, đau rát và nổi mụn nước quanh mí hoặc trán. Biến chứng nặng có thể làm tổn thương giác mạc, gây viêm kết mạc, thậm chí đe dọa thị lực nếu không được theo dõi sát sao.

• Zona tai

Loại này xảy ra khi virus di chuyển theo dây thần kinh mặt (dây thần kinh số VII) và dây thần kinh thính giác (dây thần kinh số VIII). Dấu hiệu nhận biết bao gồm đau trong vành tai, nổi mụn nước trong ống tai ngoài, cảm giác lùng bùng tai, nổi hạch và thậm chí ảnh hưởng đến khả năng nghe. Một số trường hợp có thể bị liệt cơ mặt kèm theo ù tai hoặc chóng mặt. Dù không phổ biến, zona ở tai cần được chẩn đoán sớm vì dễ dẫn đến biến chứng.

• Zona trong khoang miệng

Xuất hiện các vết loét hoặc mụn nước ở môi và bên trong niêm mạc miệng, khiến người bệnh cảm thấy đau rát khi ăn uống hoặc giao tiếp. Triệu chứng có thể bị nhầm lẫn với nhiệt miệng, nhưng zona thường nghiêm trọng hơn, dai dẳng hơn và kèm theo đau nhức dữ dội hơn.

• Zona ở những vùng khác trên cơ thể

Ngoài những khu vực trên, bệnh còn có thể xảy ra ở cổ, vai, lưng, ngực, bụng hoặc các chi. Dạng này thường ít để lại di chứng nguy hiểm nếu được chăm sóc đúng cách, nhưng vẫn gây khó chịu và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày của người bệnh.

Ai có nguy cơ cao mắc bệnh zona

Theo các thống kê y tế, khoảng 1/3 dân số sẽ mắc bệnh  ít nhất một lần trong đời. Mặc dù phần lớn chỉ mắc một lần, nhưng trường hợp tái phát vẫn có thể xảy ra, với tỷ lệ ước tính từ 4,8 đến 12 trên 1.000 người mỗi năm. Những đợt tái phát thường gắn liền với sự suy giảm của hệ miễn dịch.

Các nhóm có nguy cơ mắc bệnh cao bao gồm:

• Người từ 50 tuổi trở lên: Tuổi tác càng cao, hệ miễn dịch càng suy yếu, tạo điều kiện để virus tái kích hoạt. Tỷ lệ mắc zona ở người khỏe mạnh vào khoảng 1 – 4 trên 1.000 người mỗi năm, nhưng ở người trên 65 tuổi, con số này tăng lên 4 – 12 trên 1.000. Ước tính, có tới 50% người ngoài 85 tuổi sẽ từng trải qua ít nhất một lần mắc zona.

• Người có hệ miễn dịch suy yếu: Những người mắc các bệnh lý ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch – chẳng hạn như ung thư, suy giảm bạch cầu, các bệnh mạn tính hoặc đang trong quá trình điều trị chuyên sâu – thường có tỷ lệ mắc cao hơn, do cơ thể không còn khả năng kiểm soát virus tiềm ẩn.

• Người phải điều trị dài hạn bằng thuốc làm suy giảm đề kháng: Việc dùng một số loại thuốc điều trị trong thời gian dài có thể ảnh hưởng đến khả năng miễn dịch tự nhiên, từ đó làm tăng khả năng mắc bệnh zona và cả nguy cơ tái phát.

• Người từng bị thủy đậu trước tuổi trưởng thành: Những ai nhiễm virus thủy đậu khi còn nhỏ – đặc biệt là trước tuổi 18 – có nguy cơ cao hơn khi trưởng thành sẽ phát triển bệnh zona do virus vẫn còn tồn tại trong hệ thần kinh và có thể bị đánh thức bởi nhiều yếu tố khác nhau.

  

Bệnh zona thần kinh có lây từ người qua người không?

Khi zona tiến triển đến giai đoạn tổn thương thần kinh – tức là sau khi các mụn nước đã khô và biến mất – người bệnh gần như không còn khả năng lây nhiễm cho người khác, bởi lúc này virus đã ngừng hoạt động trên da.

Tuy nhiên, ở giai đoạn cấp tính – khi các bóng nước đặc trưng vẫn còn hiện diện trên bề mặt da và chưa lành – virus Varicella-Zoster vẫn có thể truyền từ người bệnh sang người chưa từng nhiễm loại virus này (thường là qua tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước bị vỡ). Trong trường hợp này, người mới nhiễm sẽ không bị zona ngay mà thay vào đó là phát bệnh thủy đậu – biểu hiện đầu tiên khi virus xâm nhập cơ thể.

Vì thế, khi zona còn đang ở giai đoạn bùng phát, người bệnh nên hạn chế tiếp xúc gần, đặc biệt với trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai hoặc người có hệ miễn dịch suy yếu.

Giai đoạn phát triển bệnh zona thần kinh

Bệnh zona thường phát triển theo ba giai đoạn rõ rệt, mỗi giai đoạn thể hiện một mức độ ảnh hưởng khác nhau đến sức khỏe và thần kinh của người bệnh.

Giai đoạn tiền khởi phát

Trước khi xuất hiện các tổn thương da điển hình, người bệnh có thể cảm thấy đau nhói, tê rát hoặc ngứa ran tại vùng da bị ảnh hưởng – thường là theo đường đi của dây thần kinh. Những triệu chứng ban đầu này có thể xuất hiện từ vài ngày đến vài tuần, đôi khi đi kèm với biểu hiện mệt mỏi, đau nhức toàn thân, sốt nhẹ hoặc đau đầu giống như cảm cúm.

Giai đoạn bùng phát cấp tính

Sau giai đoạn khởi phát, các mảng da đỏ và mụn nước bắt đầu nổi lên, tạo thành dải hoặc cụm ở một bên cơ thể. Những bóng nước này chứa dịch và gây cảm giác rát bỏng, ngứa hoặc châm chích khó chịu. Người bệnh có thể sờ thấy các hạch sưng ở gần vùng tổn thương. Giai đoạn này đánh dấu thời điểm virus đang hoạt động mạnh mẽ nhất trên da.

Giai đoạn mạn tính

Khi các mụn nước đã khô và biến mất, một số người vẫn tiếp tục bị đau tại vùng da từng bị ảnh hưởng – tình trạng này được gọi là đau thần kinh sau zona. Cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội, kéo dài hàng tháng, thậm chí nhiều năm, đặc biệt phổ biến ở người cao tuổi hoặc người có hệ miễn dịch suy yếu.

Bệnh zona thần kinh có biến chứng gì?

Mặc dù zona có thể tự khỏi trong một vài tuần, nhưng nếu không được theo dõi và xử lý đúng cách, bệnh vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe.

• Đau sau khi lành ban: Một trong những biến chứng thường gặp nhất là hiện tượng đau kéo dài sau khi tổn thương ngoài da đã khỏi hẳn. Theo thống kê, tình trạng này xảy ra ở khoảng 10% đến 18% người từng mắc zona, và chủ yếu gặp ở nhóm trên 50 tuổi, rất hiếm khi xảy ra ở người trẻ. Cảm giác đau có thể âm ỉ hoặc bùng phát theo từng cơn, kéo dài trong nhiều tháng hoặc nhiều năm, gây khó chịu, mất ngủ và ảnh hưởng nặng nề đến sinh hoạt hằng ngày.

• Tổn thương mắt, giảm thị lực: Khoảng 20% số ca zona thần kinh xuất hiện ở vùng mặt – nơi có nhiều dây thần kinh cảm giác, đặc biệt liên quan đến vùng quanh mắt. Khi virus tác động đến khu vực này, nguy cơ gây viêm, phù nề mí mắt, tổn thương giác mạc, thậm chí giảm hoặc mất thị lực là hoàn toàn có thể xảy ra. Việc thăm khám chuyên khoa kịp thời là điều bắt buộc trong những trường hợp này để ngăn ngừa tổn thương sâu và dai dẳng.

• Biến đổi cảm giác da: Sau khi tổn thương ngoài da hồi phục, nhiều người vẫn gặp phải cảm giác ngứa ran, châm chích, tê rần hoặc rối loạn cảm giác tại vùng da bị ảnh hưởng. Việc gãi hoặc chà xát có thể gây xây xước, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng thứ phát, khiến tình trạng da trở nên nghiêm trọng hơn.

• Hội chứng Ramsay Hunt: Ở một số trường hợp nặng, virus có thể gây ảnh hưởng đến các dây thần kinh điều khiển vận động khuôn mặt. Khi điều này xảy ra, người bệnh có thể xuất hiện dấu hiệu liệt mặt một bên, đau dữ dội ở tai và vùng xung quanh, kèm theo giảm hoặc mất khả năng nghe. Đây là một trong những biến chứng nặng, đòi hỏi phải được can thiệp y tế khẩn cấp để tránh di chứng vĩnh viễn.

• Các biến chứng khác: Trong một số tình huống hiếm gặp, virus có thể lan rộng và ảnh hưởng đến các cơ quan khác như não, phổi, gan hoặc hệ thần kinh trung ương. Những biến chứng này mang tính chất cấp tính, có thể đe dọa đến tính mạng và cần được xử lý y tế ngay lập tức.

Khi nào cần gặp bác sĩ khám zona?

Việc thăm khám y tế sớm rất quan trọng trong việc kiểm soát bệnh zona và ngăn ngừa các biến chứng về sau. Ngay khi nhận thấy các dấu hiệu nghi ngờ, người bệnh nên chủ động đến cơ sở y tế để được đánh giá và hướng dẫn điều trị phù hợp, đặc biệt là những người thuộc nhóm có nguy cơ cao như người lớn tuổi hoặc người có sức đề kháng kém.

Thời điểm lý tưởng để đi khám là trong vòng 72 giờ đầu kể từ khi xuất hiện các triệu chứng ban đầu như đau rát, nổi ban đỏ hoặc mụn nước. Việc xử lý đúng lúc có thể giúp giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh và hạn chế tổn thương lâu dài.

Ngoài ra, nếu sau khoảng 10 ngày điều trị mà các biểu hiện vẫn không cải thiện, người bệnh cần tái khám để được đánh giá lại tiến trình hồi phục và cân nhắc thay đổi phương pháp chăm sóc hoặc điều trị phù hợp hơn.

Các phương pháp chẩn đoán bệnh zona thần kinh

Khi nghi ngờ bị zona thần kinh, bác sĩ sẽ tiến hành thăm khám kỹ lưỡng vùng da có tổn thương, tập trung quan sát các mụn nước và phát ban đặc trưng của bệnh. Đồng thời, người bệnh sẽ được hỏi chi tiết về các triệu chứng đang gặp phải để hỗ trợ quá trình đánh giá.

Trong một số trường hợp, để xác nhận chính xác sự hiện diện của virus Varicella-Zoster, bác sĩ có thể lấy mẫu từ dịch trong mụn nước hoặc từ vùng da bị tổn thương để làm xét nghiệm chuyên sâu. Việc này giúp loại trừ các bệnh lý da khác có biểu hiện tương tự và đảm bảo chẩn đoán đúng bệnh.

Phương pháp điều trị bệnh zona thần kinh

Việc xử lý zona thường bao gồm nhiều hướng tiếp cận nhằm giảm nhẹ triệu chứng và ngăn ngừa biến chứng.

• Sử dụng thuốc chống virus: Đây là nhóm thuốc chính được dùng để hạn chế sự phát triển của virus, giúp giảm mức độ tổn thương và rút ngắn thời gian diễn tiến bệnh nếu được sử dụng sớm, tốt nhất trong vòng vài ngày đầu khi triệu chứng xuất hiện.

• Thuốc giảm đau: Do bệnh thường gây cảm giác đau và khó chịu, các loại thuốc giảm đau thông thường có thể được áp dụng nhằm giúp người bệnh dễ chịu hơn, giảm các cơn đau dai dẳng hoặc cấp tính.

• Thuốc hỗ trợ khác: Tùy vào tình trạng của từng bệnh nhân, bác sĩ có thể chỉ định thêm các loại thuốc giúp kiểm soát viêm, giảm đau thần kinh hoặc điều trị các biến chứng do nhiễm khuẩn thứ phát, nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống và phòng ngừa tổn thương lâu dài.

Hướng dẫn cách phòng ngừa zona thần kinh

Việc nhận biết sớm những yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh sẽ giúp phòng ngừa hiệu quả hơn. Những yếu tố như căng thẳng kéo dài, các bệnh mãn tính như tiểu đường, các bệnh tự miễn hoặc việc dùng thuốc ức chế miễn dịch có thể làm suy giảm sức đề kháng, tạo điều kiện cho virus tái phát. Do đó, cần chú ý kiểm soát sức khỏe toàn diện bằng cách:

• Tránh tiếp xúc trực tiếp với người đang bị zona, đặc biệt là trong giai đoạn họ có mụn nước trên da;

• Duy trì lối sống khoa học với chế độ ăn uống hợp lý, nghỉ ngơi đầy đủ;

• Giảm thiểu stress và áp lực tâm lý kéo dài;

• Thường xuyên vận động thể chất để nâng cao khả năng chống lại bệnh tật;

• Khi cơ thể có dấu hiệu bất thường, cần nhanh chóng đến gặp bác sĩ để được tư vấn và điều trị kịp thời;

Ngoài ra, việc tiêm chủng vắc xin thủy đậu giúp hạn chế nguy cơ mắc bệnh thủy đậu ban đầu, qua đó giảm nguy cơ phát triển zona về sau. Tiêm vắc xin zona thần kinh hiện được coi là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) khuyến cáo tiêm phòng cho những người trên 50 tuổi và những người từ 18 tuổi trở lên có nguy cơ cao (ví dụ như người có hệ miễn dịch yếu hoặc đang dùng thuốc ức chế miễn dịch).

Giải đáp thắc mắc liên quan về bệnh zona

Bệnh zona thần kinh có gây ngứa không?

Thần kinh zona có thể gây ngứa nhẹ, nhưng triệu chứng chính thường là đau rát hoặc bỏng rát ở vùng da bị tổn thương. Ngứa thường xuất hiện trước hoặc trong giai đoạn mụn nước, nhưng không phải dấu hiệu chủ đạo của bệnh.

Bệnh zona thần kinh có tái phát không?

Bệnh zona thần kinh có thể tái phát, đặc biệt ở những người có hệ miễn dịch suy yếu hoặc mắc các bệnh mãn tính. Mặc dù không phổ biến như lần đầu, virus gây zona (varicella-zoster) vẫn có khả năng kích hoạt trở lại và gây bệnh nhiều lần.

Zona và giời leo khác nhau như thế nào?

Zona và giời leo là cùng một bệnh nhưng khác nhau về cách gọi. Zona thần kinh là tên khoa học chỉ bệnh do virus varicella-zoster tái hoạt động gây tổn thương dây thần kinh và da. Trong khi đó, giời leo là tên gọi dân gian phổ biến ở Việt Nam để chỉ bệnh này. Về bản chất, cả hai đều có cùng nguyên nhân và triệu chứng, chỉ khác biệt ở tên gọi mà thôi.

Zona thần kinh không chỉ là bệnh da liễu đơn giản mà còn cảnh báo hệ miễn dịch suy yếu, tiềm ẩn biến chứng nguy hiểm. Virus Varicella-Zoster có thể tái hoạt động bất cứ lúc nào, gây đau rát và phát ban khó chịu. Chính vì vậy, đừng chủ quan khi thấy những dấu hiệu ban đầu. Nếu cần hãy tìm đến chuyên gia y tế để được chăm sóc tốt nhất

Hotline: (028) 38 213 456

Website: https://taimuihongsg.com

Đặt Hẹn Khám Bệnh Online: https://taimuihongsg.com/dat-hen-kham-benh/

BÀI VIẾT LIÊN QUAN

Thâm mụn là gì? Những cách trị thâm mụn hiệu quả, cấp tốc và an toàn

Mụn trứng cá: Dấu hiệu, nguyên nhân, cách điều trị và phòng ngừa mụn

Mụn viêm là gì? Nhận biết, nguyên nhân và giải pháp điều trị dứt điểm

Những cách trị mụn tại nhà an toàn, đơn giản, chi phí ít & hiệu quả