BỆNH CHIKUNGUNYA – SỐT XUẤT HUYẾT: CẢNH BÁO NGUY CƠ TIỀM ẨN TẠI VIỆT NAM VÀ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chikungunya là bệnh gì?
Chikungunya là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus Chikungunya gây ra, lây lan chủ yếu qua muỗi vằn Aedes aegypti và Aedes albopictus. Đây là những loài muỗi cũng truyền bệnh sốt xuất huyết Dengue và virus Zika. Bệnh được ghi nhận lần đầu tiên vào năm 1952 tại Tanzania, châu Phi, ban đầu chủ yếu xuất hiện ở châu Phi và châu Á. Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, bệnh đã lan rộng ra hơn 110 quốc gia trên thế giới. Từ đầu năm 2025, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xác nhận rằng mọi châu lục, kể cả châu Âu, đều đã ghi nhận ca bệnh Chikungunya.
Bệnh Chikungunya lây truyền qua đường nào và triệu chứng của bệnh ra sao?
Muỗi cái Aedes bị nhiễm virus khi hút máu người mắc bệnh, sau đó truyền mầm bệnh sang người lành khi đốt. Sau khi bị muỗi đốt, người bệnh trải qua thời gian ủ bệnh từ ba đến bảy ngày trước khi xuất hiện các triệu chứng. Bệnh thường khởi phát với sốt cao đột ngột, đau khớp dữ dội – đặc biệt ở tay và chân – kèm theo phát ban, đau cơ, nhức đầu và mệt mỏi.
Phần lớn các ca bệnh Chikungunya lành tính và tự khỏi sau vài ngày đến vài tuần. Tuy nhiên, ở một số trường hợp, tình trạng đau khớp có thể kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm, gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Rất hiếm khi bệnh gây tử vong, ngoại trừ ở những đối tượng có hệ miễn dịch yếu như trẻ sơ sinh, người cao tuổi hoặc người mắc bệnh mạn tính. Hiện nay, chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và cũng chưa có vắc xin phòng bệnh Chikungunya.
Tình hình bệnh Chikungunya tại Việt Nam như thế nào ?
Các nghiên cứu y khoa cho thấy Chikungunya đã từng xuất hiện tại Việt Nam. Từ năm 2010 đến 2014, Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng Đại học Oxford phối hợp với Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM đã tiến hành khảo sát trên hơn 8.100 trẻ bị sốt cấp tính. Kết quả phát hiện bốn ca Chikungunya, chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Phân tích di truyền xác định các chủng virus này thuộc dòng ECSA, tương đồng với chủng gây dịch ở Campuchia năm 2011.
Năm 2015, một điều tra huyết thanh học được thực hiện tại An Giang, TP.HCM, Đắk Lắk và Huế cho thấy tỷ lệ mẫu huyết thanh có kháng thể chống Chikungunya dao động từ 3,72% đến 10%, chứng tỏ bệnh đã từng lưu hành tại các khu vực này vào khoảng thập niên 1980, với mức độ lây lan thấp.
Từ năm 2017 đến 2019, một nghiên cứu trên 31 tỉnh thành tại Việt Nam phát hiện 46,4% mẫu huyết thanh có kháng thể Chikungunya, trong khi 27,7% mẫu xét nghiệm PCR cho kết quả dương tính, khẳng định bệnh vẫn đang lưu hành ở nước ta và cần có chương trình giám sát hàng năm để đánh giá tác động.
Tình hình bệnh Chikungunya tại Thành phố Hồ Chí Minh như thế nào?
Sau dịch Zika vào năm 2016, TP.HCM đã duy trì hệ thống giám sát bệnh do virus Zika và Chikungunya. Cho đến nay, các điểm giám sát vẫn chưa ghi nhận ca bệnh Chikungunya mới. Từ tháng 5 năm 2025, Viện Pasteur TP.HCM tiếp tục triển khai giám sát trọng điểm tại TP.HCM, Tây Ninh và Kiên Giang, và kết quả vẫn chưa phát hiện trường hợp nhiễm bệnh. Dù vậy, với điều kiện khí hậu nhiệt đới và sự hiện diện của muỗi vằn, nguy cơ Chikungunya tái bùng phát tại TP.HCM là hoàn toàn có thể xảy ra.
Phòng bệnh Chikungunya bằng cách nào?
Do chưa có vắc xin và thuốc điều trị đặc hiệu, cách phòng bệnh Chikungunya hiệu quả nhất là phòng tránh muỗi đốt và loại bỏ nơi sinh sản của muỗi. Ngành Y tế khuyến cáo người dân thực hiện các biện pháp sau:
- Người dân nên ngủ mùng, mặc quần áo dài tay và sử dụng kem chống muỗi, đặc biệt vào ban ngày khi muỗi vằn hoạt động mạnh.
- Cần loại bỏ các vật dụng chứa nước đọng như chai lọ, lốp xe cũ, máng nước và lu khạp.
- Nước trong bình hoa và chậu cảnh nên được thay ít nhất một lần mỗi tuần, đồng thời đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước. Việc phối hợp với chính quyền và ngành y tế trong các chiến dịch phun thuốc diệt muỗi và diệt lăng quăng là rất cần thiết.
- Khi xuất hiện các triệu chứng như sốt, đau khớp và phát ban, đặc biệt sau khi trở về từ vùng có dịch, người bệnh cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và điều trị kịp thời.
Chủ động phòng bệnh không chỉ bảo vệ bản thân mà còn góp phần ngăn chặn nguy cơ bùng phát dịch trong cộng đồng bởi “không có lăng quăng – không có muỗi – không có bệnh sốt xuất huyết và không có bệnh Chikungunya”.
Tài liệu tham khảo
(1) American Journal of Tropical Medicine & Hygiene. 2017 Apr 10;97(1):146–150. doi: 10.4269/ajtmh.16-0979
(2) PLoS Neglected Tropical Diseases. 2018 Feb 9;12(2):e0006246. doi: 10.1371/journal.pntd.0006246
(3) Viruses. 2023 Oct 8;15(10):2065. doi: 10.3390/v15102065 Bottom of Form
